اسم الکتاب : ترجمه مصباح الانس ابن فناري (شرح مفتاح الغيب صدرالدين قونوى) المؤلف : خواجوي، محمد الجزء : 1 صفحة : 531
مرتبه تركيب اعتدالى حيوانى فرود مىآورد، و
جزء اصلى در آن جزء آبى است، خداوند مىفرمايد:
وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍ،
يعنى: و هر چيز زندهاى را از آب آفريديم (30- انبياء) و بقيه اركان بر آن باز
مىگردد و امتزاج يافته از اسم «مصور» صورت حيوانى افقى را پذيرفته و از اسم «حى
قيوم» روحى حيوانى را درخواست مىدارد كه ادارهاش كرده و به قواهاى اصليش- يعنى
شهوى و غضبى- حفظش نمايد، و در نباتات حواس ظاهرى و حركت ارادى- حركت افقى- را
افزوده، برخى هستند كه در مزاجشان دو حكم جزئى را از اركانشان درخواست دارند:
حكم خاكى؛ به واسطه جذبش به زمين و چسبيدنش بدان، و حكم آبى كه آن را
بر حركت از مكانى به مكانى حمل مىكند و بر شكمش راه مىرود، و برخى ديگر هستند كه
غلبه دو حكم جزئى آبى و خاكى در مزاجشان اقتضا دارد و باد و پا حركت مىكند- مانند
انسان- و يا غلبه دو حكم جزئى آبى و هوايى در مزاجشان غلبه دارد و با دو پرش
مىپرد، و برخى هستند كه در مزاجشان هر چهار اركان اقتضا دارد، مىايستد و بر چهار
پا راه مىرود، و برخى ديگر هستند كه اقتضاى حركت در آنها به واسطه قواى فراوانى
از اركان و مولّدات است، لذا بر بيشتر (از چهار پا) مىايستد، از اين روى خداوند
پس از شمردن اصناف سهگانه فرمود: فَمِنْهُمْ مَنْ
يَمْشِي عَلى بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلى رِجْلَيْنِ وَ مِنْهُمْ
مَنْ يَمْشِي عَلى أَرْبَعٍ يَخْلُقُ اللَّهُ ما يَشاءُ،
يعنى:
بعضى از آنها بر شكم خويش راه مىروند و بعضى از آنها به دو پا راه
مىروند و بعضى از آنها بر چهار پا راه مىرود، خدا هرچه خواهد خلق مىكند (45-
نور) اين سخن او (فرغانى) بود.
760/ 4 حال گوييم: و انسان پايان اين آثار و مجتمع و ختم آنها است،
يعنى پايان فرود آمدن امر الهى و آثار نفس رحمانى- از آن جهت كه مفاض است-.
761/ 4 فرغانى (در شرح قصيده تائيه فارضيه) گويد: براى اينكه ركن
خاكى و مزاجى كه اصل اجزايش از آن است و باقى (اركان) بر آن وارد مىشوند، جامع
بين مراتب مزاجهاى سابق بر آن است، يعنى به واسطه گذشتن بر آنها و رنگ گرفتن به
احكام آنها، و براى اينكه امر دورى و چرخشى است، اوّل آن عين آخر آن است، لذا در
عين اين پايان خاكى[1] به واسطه
[1] - يعنى انسان كه پايان اين آثار و محل ختم آنها
است. م-
اسم الکتاب : ترجمه مصباح الانس ابن فناري (شرح مفتاح الغيب صدرالدين قونوى) المؤلف : خواجوي، محمد الجزء : 1 صفحة : 531