در پى دارد[1]، البته اگر امكان احاطه علم به آن‌چه كه اقتضاى هر فرد؛ از اعتبارات و اعيان ثابته- چه جمع و چه تك- از احكام و آثار و صفات و لوازمى كه تا بى‌نهايت بدان تلبّس و پوشيدگى پيدا مى‌كند دارد، چگونه (امكان احاطه علم) هست؟ در حالى كه از اين امر محالى لازم مى‌آيد، زيرا از امورى كه بر آنها حكم به جمعيت شده همان وجود مطلق است كه به تنهايى تعيّنى ندارد، يعنى تعيّنى كه امكان معرفت و يا شهود آن؛ و يا ادراك احكام و صفاتى كه عين آن- به تنهايى و حال جفت شدنش به چيزى دفعتا و يا به تدريج- بر آن اشتمال دارد هست، و همين‌طور هر يك از افراد هر جمعيتى از اين؛ صورت تعلق علم به معلومات معدوم و موجود- به‌گونه كلى و تفصيلى و مشخص- مى‌باشد، و فرق در تمام اينها بين علم حق تعالى و غير او است، اين را نيك بينديش، اين آن چيزى بود كه حضرت شيخ قدس سره بيان داشته بود.

مقام دوم‌

729/ 3 هر ظهورى از مراتب ظهورات روحانى و يا مثالى و يا جسمانى؛ و نيز هر حكمى را اثرى است كه ظهورى از ظهورات آن مراتب را در پى دارد، يعنى هر تعيّنى از تعيّنات حق- خواه متبوع و خواه تابع- را استنادى به مرتبه الهى است كه در آن ارتباط آن (تعيّن) به حق متعال حاصل مى‌آيد، بلكه اين اثر آن (مرتبه) است، و به واسطه نسبتش به حق جواد مطلق و سبب دلالتش بر او و از آن جهت كه نشانه او است اسمى از اسماء الهى ناميده مى‌شود، و اگرچه به اعتبار قابل بهره‌ور طالب خلق ناميده شده است.

730/ 3 از اين روى حضرت شيخ قدس سره در تفسير گفته: مجموع عالم مظهر وجود بحت و خالص (الهى) است و هر موجودى معين نيز مظهر او است؛ ولى از جهت اسمى خاص و در مرتبه‌اى مخصوص.

731/ 3 و باز در تفسير گفته: هرچه كه در وجود ظاهر است و از (مرتبه وجود)

[1] - يعنى عدم علم به اين جمعيت و به آن‌چه كه آن را در پى دارد، به گونه‌اى كه امكان علم و احاطه آن به آن‌چه كه اقتضا دارد ... تا آخر، در حالى كه امكان ندارد.