اسم الکتاب : ترجمه مصباح الانس ابن فناري (شرح مفتاح الغيب صدرالدين قونوى) المؤلف : خواجوي، محمد الجزء : 1 صفحة : 166
نسبت افعال به حق تعالى- از جهت اصالت و از
حيث احديت جمع آن- درست است و از چه جهتى نسبتش به او از آن حيث كه متعدد است درست
مىباشد، اين چيزى بود كه حضرت شيخ قدس سره گفته است.
مقدمه سوم
368/ 3 وحدت از جهت ديگرى به حقيقى و عددى تقسيم مىگردد:
369/ 3 وحدت حقيقى وحدتى است كه موقوف با مقابله كثرت- نه از جهت
عقلانى و نه از ناحيه وجودى- نمىباشد، و اين يا ذاتى است و يا نسبى، ذاتى كه همان
احديت است عبارت از چيزى است كه حضرت شيخ قدس سره در تفسير بدان اشاره كرده و
گفته: واحد فقط براى خودش واحد است؛ يعنى بدون تعقل اين كه وحدت صفت و يا حكمى
براى او باشد، بلكه خودش براى خودش است، و بين غيب هويت و اين تعيّن فرقى جز خود
تعيّن نيست- اين سخن او بود- بنابر اين مرادش از وحدت؛ وحدت ذاتى است كه در حق
تعالى- و يا پس از سريانش در غير او- اعتبار گرديده، براى اين كه يا عين ذات و يا
مقتضى خود ذات و يا لاحق بدون واسطه- مانند عدد- مىباشد.
370/ 3 اما وحدت نسبى عبارت است از وحدت نسبتها و يا احكام؛ ولى به
سبب نسبتش به ذات؛ نه به سبب اعتبار مفهومات آن[1]
لذا وحدت وصفى و فعلى را فرا مىگيرد، و اين همان وحدتى است كه حضرت شيخ قدس سره
دربارهاش گفته: حكم ديگر واحد اين كه:
خود را به خودش مىداند و وحدت و مرتبه و علم خود را بدان مىداند و
اين كه وحدت نسبت و صفت است مىداند و اين نسبت؛ حكم واحد از جهت نسبتهايش است و
از آن كثرت سرچشمه مىگيرد، و از اينجا نسبت تعلق حق تعالى به عالم و نسبت
بىنيازى او از عالم از جهت اولى است[2].
[1] - زيرا آن در مقام واحديت و حضرت اسماء و صفات كثير
است، و اما حقيقتش واحد است- يعنى وحدت حق حقيقى است- كه منزّه از كثرات و احكام
كثرات است.