249/ 3 وجه دوم آن‌كه: هر كس اين قاعده را دانست؛ تجسّد ارواح فرشتگان و غير آنها مانند جبرئيل و ميكائيل را خواهد دانست- چنان كه در حديث آمده-: آنان گريه مى‌كردند و سلاح براى جنگ كردن برداشته بودند و اين كه يكى و يا هر دو آنان در قسمت راست اطاق عايشه- به اتفاق نظر محققان- جاى گرفتند، با اين كه گريه- به صورت معلومش- نزد ما مقتضى نشأه و عالم فرشتگان نيست و ارواح جاى‌گير نيستند، با وجوب قائل بودن به اين سخن كه داخل به اطاق عايشه و غير آن از مكانهاى ياد شده حقيقتا جبرئيل بوده است، وگرنه مفاسدى را بار مى‌آورد كه پنهان نيست، و كمترين آن رفع اعتماد از سخن رسول خدا 6 است و بر هم خوردن اصل دين و اسلام، و اين همان‌گونه است كه گفته شد، يعنى او جهات را فرا نمى‌گيرد ولى در نيرويش هست كه در مكانها ظاهر شود- و اگر چه به قدرت‌[1] حق تعالى است-

250/ 3 وجه سوم اين كه: هر كس اين قاعده را دانست؛ خواهد دانست كه مظهر اسم جامع را- مانند انسان كامل از قطب و غير قطب- جايز است كه در او كمالات الهى ظاهر گردد؛ ولى غير قسم اول از اقسام سه گانه بيان شده در تفسير فاتحه؛ يعنى غير آن‌چه كه اختصاص به جناب حق متعال- مانند وجوب وجود و ازليت و احاطه و دورى از اصل جهت امكان- دارد، زيرا اينها در حقيقت خاص خداوند است- مانند وجوب وجود و ازلى بودن- و اگر چه در صورت ظاهر شده باشد، چون جمعيت صورت، صورت جمعيت است. پس معنى سخن پيغمبر 6 روشن شد كه فرمود: خداوند آدم را بر صورت خودش آفريد- و يا بر صورت رحمان- يعنى بر صورت اسم جامع و يا صورت لازم علمى او كه آن (صورت علمى) از آن جهت كه خاص او است عين او است، و معنى بيان الهى كه فرمود: إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ‌، يعنى: كسانى كه با تو پيمان مى‌بندند در حقيقت با خدا پيمان بسته‌اند (10- فتح) روشن شد، چون تو صورت اويى؛ و اين اصلى است كه داراى پوشيدگى و سختى ادراك- از مذاهب و نظريات- مى‌باشد؛ به طورى كه سكوت از بيان آن در برخى مواضع لازم مى‌آيد، با اين همه در برخ مواضع (حضرت شيخ قدس سره) به عجيب‌تر از اين عجايب تصريح نموده است.

[1] - و يا مقدرات.