و خداى تعالى عزيز است به معناى دوم، زيرا او واجب الوجود فوق بى نهايت است به نيرويى بى نهايت، و در دايره وجود جز او نيرومندى نيست، و نيروى هر نيرومند سايه‌اى از نيروى او و يكى از درجات نيروى اوست، و موجودات از آن جهت كه فانى در اويند و وابسته به اويند و به جنبه «يلى الربى» كه دارند نيرومندند و اما از آن جهاتى كه به خود نسبت دارند و از جنبه «يلى الخلقى» ضعيف و ناتوانند: «اى مردم شما نيازمنديد به اللّه، و اللّه است كه بى نياز و ستوده است»، «و نيست اين‌ها (بتها) مگر اسم‌هايى كه شما و پدرانتان اين نامها را گذاشته‌ايد و خداوند حجّتى بر اين نامها فرو نفرستاده است.» اگر مقصود از نيرومند كه گفتيم نيرو در مقابل ضعف باشد سخن آن است كه گفته شد، و اگر نيرو بدان معنى مقصود باشد كه مبدأ آثار است باز خداى تعالى مبدأ آثار بى نهايت است و در دار وجود جز او ديّارى نيست و جز صفات و آثار او ديّارى نيست و در عالم وجود مؤثرى جز اللّه نيست، و هر چه مؤثر و يا مبدأ اثرى هست از مظاهر خلقى اوست، بلكه اوست سميع و بصير با عين سمع و بصر ما.

سمع و بصر در حق متعال از شئون علم اوست‌

شيخ عارف كامل ما شاه آبادى (كه خداى سايه‌اش را بر سر مريدانش مستدام بدارد) گويد: «سميع و بصير از امهات اسماء نيستند و به علم الهى در مقام ذات باز مى‌گردند، و از علم ذاتى جدا نمى‌شوند مگر هنگامى كه به مخلوق‌ها و مظاهر واقع شوند. پس محقق شدن سميع و بصير در حق خداى تعالى به عين همان سمع و