منّان به شرط آنكه در اسمائش تدبر، و در آياتش تفكر كنى و از زندان طبيعت بيرون آمده و درهاى بسته انسانيت را به روى خود باز كنى بايد بدانى كه از براى حقيقت بسم اللّه الرحمن الرحيم مراتبى از وجود است و مراحلى از نزول و صعود است، بلكه به حسب عوالم و نشأه‌هاى مختلف، او را حقيقت‌هاى فراوانى است و از براى او در دل سالكان به مناسبت مقامات و حالات هر يك از آنان تجلى‌هايى است، و اينكه حقيقت بسم اللّه در آغاز هر سوره از سوره‌هاى قرآن غير از حقيقت آن است در آغاز سوره ديگر، و اينكه بعضى از اين بسم اللّه‌ها بزرگ است و بعضى بزرگتر و بعضى از آنها محيط است و بعضى محاط، و حقيقت بسم اللّه در هر سوره‌اى از تدبر در حقيقت همان سوره كه با بسم اللّه آغاز شده معلوم مى‌شود. پس آن بسم اللّه كه براى آغاز اصل وجود و مراتب آن گفته شده غير از بسم اللّه است كه براى آغاز يك مرتبه از مراتب وجود گفته شده. و چه بسا اين مطلب را راسخون در علم از خاندان وحى تشخيص بدهند.

و از اين رو است كه از امير المؤمنين و سيد الموحدين (صلوات اللّه و سلامه عليه) روايت شده است كه فرموده: «همه آنچه در قرآن است در سوره فاتحه است، و همه آنچه در فاتحه است در بسم اللّه الرحمن الرحيم است، و همه آنچه در بسم اللّه است در باء بسم اللّه است، و همه آنچه در باء است در نقطه است، و من آن نقطه زير باء هستم.» و اين خصوصيت در ديگر بسم اللّه‌ها نيست، زيرا فاتحة الكتاب (سوره الحمد) مشتمل بر تمامى سلسله وجود و دو قوس نزول و صعود است از آغاز وجود تا انجام آن، و اين معنى از الحمد للّه تا مالك يوم الدين تفصيلا بيان شده. و همه حالات بنده و مقاماتش در ايّاك‌