«و اگر ما آنان را قبل از [آمدن آيات بيّنات‌] به عذابى هلاك مى‌كرديم، قطعا مى‌گفتند: پروردگارا، چرا پيامبرى به سوى ما نفرستادى ...». [سوره طه (20)، آيه 134] و اين آيه: «و ما تا پيامبرى برانگيخته نكنيم، به عذاب نمى‌پردازيم». [سوره اسراء (17)، آيه 15]. و اين فرمايش خدا كه: «پيامبرانى را [فرستاد] كه مژده دهندگان و بيم دهندگانند». [سوره نساء (4)، آيه 165]؛ پس آزمايش به وسيله توانايى است كه خداوند به بنده‌اش داده است و اين است اعتقاد به مرتبه‌اى بين جبر و تفويض و قرآن به همين گوياست و احاديث امامان كه از خاندان پيامبر 6 هستند بر همين جارى است. پس اگر گويند: دليل اين فرموده خدا و آيات امثال آن چيست كه: «خداوند هر كه را بخواهد بيراه گذارد و هر كه را بخواهد هدايت نمايد».

[سوره مدّثّر (74)، آيه 31]، در پاسخ گفته شود: تمام اين آيات نمايانگر دو معنى است:

يكى اين قدرت او را بنماياند، يعنى به طور قطع، خداوند بر هدايت هر كه خواهد و گمراه نمودن هر كه خواهد تواناست؛ پس هر گاه به قدرت خود مردم را بر هدايت يا ضلالت وادار سازد- چنان كه در اين نامه توضيح داديم- نه پاداشى نصيبشان شود و نه كيفرى ببينند، و معنى ديگر اينكه مقصود از هدايت راهنمايى است، مانند اين فرموده خدا كه: «و امّا ثموديان: پس آنان را هدايت كرديم». [سوره فصّلت (41)، آيه 17] يعنى راه حقّ را به آنها نشان داديم. «ولى آنان كوردلى را بر هدايت ترجيح دادند». [سوره فصّلت (41)، آيه 17] و اگر آنها را وادار بر پيمودن راه هدايت مى‌كرد، امكان نداشت آنها به گمراهى روند. و چنين هم نيست كه اگر آيه متشابهى بيايد، اين آيه دليلى بر خلاف آيات محكم گردد كه ما موظّفيم به آيات محكم عمل نماييم و اين فرمايش خداوند در همين رابطه است كه: «پاره‌اى از آن، آيات محكم [صريح و روشن‌] است. آنها اساس كتابند و پاره‌اى ديگر متشابهانند [كه تأويل پذيرند]، امّا كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى فتنه‌جويى و طلب تأويل آن [به دلخواه خود]، از متشابه آن پيروى مى‌كنند، حال آنكه تأويلش را جز خدا و ريشه داران در دانش كسى نمى‌داند ...». [سوره آل عمران (3)، آيه 7] و نيز اين فرمايش خدا كه: «پس بشارت ده به آن بندگان من كه: به سخن گوش فرا مى‌دهند و بهترين آن را پيروى مى‌كنند». [سوره زمر (39)، آيه 17 و 18] بهترين آن، يعنى محكم‌تر و روشن‌تر آن. «اينانند كه خدايشان راه نموده و اينانند همان خردمندان». [سوره زمر (39)، آيه 18].

خداوند به ما و شما توفيق گفتار و كردار خداپسندانه و مورد خرسندى خدا، ارزانى فرمايد و ما و شما را در پرتو منّت و فضل خود، از نافرمانيهايش دور دارد و سپاس بسيار از آن خداست همان طور كه شايسته اوست. و صلّى اللَّه على محمّد و آله الطّيّبين و حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ‌.