پس انسان اين چنين براى كار دنيا و كار آخرت آفريده شده و چون خداوند ميان اين دو فراهم آورده است زندگى انسان در زمين امكان پذير گشته زيرا از مقام آسمانى به دنيا فرود آمده است؛ پس وقتى خداوند به وسيله مرگ ميان آن دو جدايى اندازد، آنچه آسمانى است به آسمان برگردانده شود؛ بنا بر اين زندگى در زمين است و مرگ در آسمان. و اين براى آن است كه ميان روح و بدن جدايى افتد و روح و نور به قدرت نخستين برگردد و تن بماند؟ زيرا كه از مقام دنياست [و فناپذير است‌] و به راستى، جسم انسان در دنيا تباه گردد؛ زيرا باد آب را بخشكاند و گل خشك گردد، و نرم شود و بپوسد و هر يك به عنصر نخستين خود برگردد. نفس با دم زدن بجنبد و حركت دم زدن از باد است؛ پس آنچه از نفس مؤمن است به سبب نورى است كه مورد تأييد عقل است و آنچه از نفس كافر است به سبب آتشى است كه مورد تأييد عقل نماست؛ پس نفس كافر از صورت آتش خود باشد و نفس مؤمن از صورت نور خود. و مرگ از جانب خدا رحمتى است براى بنده مؤمن و عذابى است براى كافر.

خداوند دو گونه كيفر دارد: يكى از طريق روح است و ديگرى از طريق تسلّط مردم بر يك ديگر. آنچه از طريق روح است بيمارى و فقر باشد و آنچه از نوع تسلّط ديگران است انتقام و خونخواهى باشد و اين است معنى فرمايش خداوند عزّ و جلّ: «و اين گونه برخى از ستمكاران به كيفر آنچه به دست مى‌آوردند، سرپرست برخى ديگر مى‌گردانيم». [سوره انعام (6)، آيه 129] مراد گناهانى بود كه خودشان مرتكب شده بودند. پس آنچه از گناه روح است كيفرش بيمارى و ندارى است و آنچه از سلطه‌گرى است همان انتقام و خونخواهى است.

و همه اينها كيفر مؤمن در سراى دنيا و شكنجه او در همين جهان است. و امّا كافر، كيفرش در اين دنيا انتقام و شكنجه بدش در دنياى ديگر است.

اين [كيفر دنيوى و اخروى‌] نباشد مگر در اثر گناه و گناه نيز از شهوت خيزد ارتكاب مؤمن به آن يا از روى اشتباه و فراموشى است يا از روى اجبار و بى‌طاقتى است و ارتكاب كافر به آن از روى عمد و انكار و تجاوز و حسد است و اين است معنى فرمايش خداى عزّ و جلّ: «كافران از روى حسدى كه در وجودشان بود [آرزو مى‌كردند كه شما را، بعد از ايمانتان، كافر گردانند]». [سوره بقره (2)، آيه 109].