شرح خروج از ايمان‌

[مؤمن‌] در اثر پنج كار- كه به هم شبيه و معروف‌اند- از ايمان خارج مى‌شود: كفر، شرك، گمراهى، فسق و انجام گناهان كبيره.

معنى كفر، همان نافرمانى است كه از راه سرپيچى و انكار و سبك شمردن و بى‌اعتنايى نسبت به هر چيز كوچك و بزرگ، صورت مى‌گيرد و مرتكب آن كافر به شمار آيد و اين معناى كفر مى‌باشد. هر كس، از هر آيين و گروهى باشد، اگر راه و روش او مطابق اين توضيحات باشد به طور قطع كافر است.

و معنى شرك، همان پايبند بودن به هر گناهى است كه خداوند به آن نافرمانى شود- خواه آن گناه كوچك باشد و خواه بزرگ- به هر صورت مرتكب چنان گناهى مشرك است.

و معنى گمراهى، همان نادانى نسبت به واجب است و آن ترك كردن يكى از طاعتهاى بزرگ است كه بنده جز در سايه آنها شايسته ايمان نيست با اينكه بيان و استدلال بر آن طاعت ارائه شده است و ترك‌كننده آن از روى انكار و انكار باورى و سرباز زدن از آن، آن را ترك نكرده باشد بلكه از روى سستى و غفلت و سرگرم شدن به چيزى ديگر، آن را وانهاده باشد. پس چنين شخصى گمراه به شمار آيد و از جاده ايمان انحرافى پيدا كرده و از آن بيرون شده است و تا زمانى كه اين صفاتى كه توضيح داديم بر او صدق نمايد همچنان گمراه باشد و سزاوار نام و معناى گمراهى است؛ پس اگر اين نافرمانى و گمراهى، بر اساس سرپيچى و سبك شمردن و سهل انگارى باشد در آن صورت كفر ورزيده است و اگر بر اساس تأويل و تقليد و تسليم و اظهار رضايت به گفته پدران و گذشتگانش چنين روشى را در پيش گيرد، شرك ورزيده است و كم باشد كه انسان در گمراهى گام بردارد و هواى نفس او را متمايل به بعضى از آنچه وصف كرديم، نسازد.