اوصاف تقواپيشگان از ديدگاه أمير المؤمنين على 7 [معروف به خطبه همّام‌]

پس از حمد و ستايش خداوند، أمير المؤمنين على 7 فرمود: همانا تقوا پيشگان در اين جهان، همان دارندگان اين ويژگيهاى برجسته‌اند: گفتارشان راست و پوشاكشان مناسب و صرفجوى‌آميز و رفتارشان فروتنى است. در برابر فرمان الهى سر تسليم فرود آورده و از هر چه خداوند- عزيز و جليل- بر آنان حرام كرده، چشم پوشيده‌اند. گوش به دانش [مفيد] فرا داشته‌اند. در حال گرفتارى و بلا چنان به قضاى الهى دلشاد و خشنودند كه در حال آسودگى و خوشى همان طورند. اگر نبود مدّت عمرى كه خداوند براى آنان نگاشته، از فرط شوق ثواب و بيم عقاب، جانهايشان يك چشم به هم زدن در تن‌هايشان درنگ نمى‌كرد. تنها آفريدگار در دل ايشان بزرگ است [به اين سبب‌] هر چه جز اوست، در ديده‌هايشان بس كوچك جلوه مى‌نمايد. بهشت براى آنان چنان است كه گويى آن را مى‌بينند و در نعمت آن غوطه‌ورند و با دوزخ چنانند كه گويى آن را مشاهده مى‌كنند و در عذاب آن رنجورند. دلهايشان [به فراق دوست‌] اندوهناك و دست و زبانشان بى‌آزار و پيكرهاشان لاغر و نيازهاشان اندك و جانهاشان پاك پيراسته و ياوريشان به اسلام بس بزرگ است. روزگار كوتاه را شكيبايى ورزند تا از پى آن آسايش ابدى و سودايى سودمند يابند كه خداوند بزرگوار بر ايشان ميسّر ساخته است. دنيا، خواهان آنهاست و آنان از دنيا گريزان‌اند. دنيا براى دستيابى به آنها تلاش كرد ولى آنان عاجز و درمانده‌اش ساختند. امّا شب هنگام! بر پا ايستند تا قرآن را جزء جزء به آرامى و انديشمندانه بازخوانند به هنگام خواندنش اندوهبار گردند و درمان درد خويش در آن جويند. غمهايشان به خروش آيد و بر گناهان خويش به شدّت بگريند و دردناك و دلريش شوند. چون به آيه‌اى شوق انگيز رسند، دل به آن سپرده و جانشان چنان از شوق برآيد كه گويى آن وعده الهى در برابر چشمانشان حاضر است و چون به آيه‌اى تهديد آميز و بيم انگيز رسند، گوش دل بر آن گشوده كه گويى بانگ برآمدن و فروشدن آتش جهنّم در بيخ گوش آنهاست. آنان در پيشگاه خدا، [با ركوع‌] كمرهاى خود را خمانيده‌اند و [با سجود] پيشانيها و كف دستها و نوك انگشتان پا را بر زمين گسترانيده، از خداى بزرگ رهايى‌شان را از آتش جهنّم مى‌خواهند.