و اخلاق و عملى بطور مجبور نيست.

وجود گرفتاران گناه، آلودگان به معصيت، اسيران بند هوا كه در طول تاريخ از گناه دست برداشتند، و از معصيت پاك شدند، و از بند اسارت هوا آزاد گشتند، دليل بر اين معناست كه نه راه اصلاح بسته است و نه آدمى به حالات و افعال مجبور است.

اين سلسله مسايل واهى، مطالب بى‌دليل و گفته‌هاى بى‌مايه و منطق، از جانب كسانى در فرهنگ انسان راه يافت كه مى‌خواستند به خيال خود عذرى براى آلوده بودنشان اقامه كنند، يا راه لذت گرايى را باز گذاشته، چهار اسبه به دنبال اميال و شهوات بتازند و ديگران را نيز دنبال خود ببرند.

اينان به پوچ بودن گفته‌هاى خود واقف بودند و هستند و مى‌دانستند و مى‌دانند كه اين گفته‌ها بدون دليل، و دور از مايه‌هاى علمى و منطقى است، گرچه اين سخنان را از زبان جامعه‌شناسان يا روانشناسان يا اساتيد دانشگاههاى شرق و غرب كه در استخدام شهوات آنانند به خورد ملت‌ها بدهند.

«بَلِ الْإِنْسانُ عَلى‌ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ* وَ لَوْ أَلْقى‌ مَعاذِيرَهُ»[1].

بلكه انسان بر وضع ظاهر و باطن خود آگاهى كامل دارد، هرچند براى خود عذرهايى اقامه كند.

آيا كسانى كه با تقلب و حيله، مكر و خدعه، پشت هم اندازى و ريا كارى به كارى دست مى‌زنند، يا مسأله‌ى پوچ را با رنگ علمى به خورد مردم مى‌دهند، يا چهره‌ى واقعى خود را پنهان مى‌دارند، يا با گول زدن توده‌ى مردم ميداندار زندگى آنان مى‌شوند، يا ملت‌ها را به مكتب‌هاى بى‌مايه‌اى كه به آن لعاب علم زده شده دعوت مى‌كنند، به خود و مسايلى كه به عرصه‌ى حيات بشر ريخته‌اند،

[1] - قيامت( 75): 14- 15.