و علوم معالجه آن بينديش و به اطباء و معالجه آنها بنگر خواهى ديد كه اگر كسى تمام عمرش را صرف تحصيل و تكميل علوم معالجه همين جزء كوچك از بدن نمايد نخواهد توانست اين راه را به پايان برساند، همين مسائل را راجع بتمام اجزاء بدن در نظر آور و ببين كه از عظمت امر ربوبيت چه مى‌بينى، بعد از خود بگذر، و ديگر انسان‌ها را در نظر آور سپس به ساير حيوانات، و پس از آن بعوالم نباتات و جماداتى كه در اين كره زمين هست بينديش همين‌طور بآخرين ذره از محسوسات افلاك و كواكب و كرات و مخلوقات آنها برسى، سپس در عوالم مجردات نظرى بيفكن، و عوالم مثال و نفوس و ارواح و پس از آن در عوالم عقول سيرى نما، و بعد، از حقيقت قلب و سر و وجود و از باطن روح و شراشر وجودت بگوى كه سبحان ربى العظيم و بحمده. تا حق ادب پروردگار را ادا نموده باشى، و براى قرب و جوار او اهليت پيدا كنى، و در پيشگاه پروردگارت فانى گردى.

الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌.

در تفسير بِسْمِ اللَّهِ‌ اشاره‌اى بتفسير اين آيه شد ولى در اينجا لازم است كه به علت تكرار اين دو اسم در سوره فاتحه اشاره‌اى كنيم، در خبر معراج آمده كه رسول خدا پس از گفتن‌ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‌ از پيش خود فرمود:

شكرا. خطاب رسيد اى محمد، حمد مرا قطع نمودى، پس دوباره نام مرا بر زبان آور، لذا الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ*، در سوره حمد دو مرتبه ذكر شد يكى در بِسْمِ اللَّهِ‌، و يكى بعد از آيه‌ الْحَمْدُ. و شايد مراد اين باشد كه پيامبر 6 فرمود شكرا. بعنوان قرائت كلام پروردگار نبود و باعث‌