و نيز از جمله آداب ركوع كه بايد بنده رعايت كند آن است كه پيش از اداى كامل انواع خاكسارى بندگى براى مولاى خود، در برداشتن سر از ركوع شتاب ننمايد، چنان كه از برخى از افرادى كه در اين زمينه الگو هستند مشاهده نموده‌ايم. و نيز در روايت ديگر آمده كه امام صادق 7 فرمود: «علىّ 7 به اندازه‌اى ركوع مى‌نمود كه عرق از بدنش جارى مى‌شد، بحدّى كه از طول ركوع بر گامهايش مى‌ريخت.» اى كسى كه نسبت به روح و قلب و بدن و جگر [و يا: درون‌] خود دلسوزى مى‌كنى، اين بزرگواران كسانى هستند كه خداوند هدايتشان فرموده، پس به راهنماييهاى ايشان اقتدا كن.

از ديگر آدابى كه بايد در ركوع رعايت شود آن است كه وقتى بنده- بعد از آنچه كه ذكر نموديم- سر از ركوع بلند كرد، بايد سر برداشتن او، همراه، با وقار و آرامش باشد؛ چرا كه مولاى او، او را مى‌بيند؛ و هنگامى كه مى‌گويد:

«سمع اللَّه لمن حمده، أهل الكبرياء و العظمة و الجود و الجبروت.»

- خداوند، ستايش هر كس را كه او را مى‌ستايد مى‌شنود، خداوندى كه اهل بزرگمنشى و عظمت و جود و كبر است.

هنگام گفتن «كبرياء و عظمت و جبروت الهى» دستهايش را به عنوان خاكسارى براى معبود خويش دراز نمايد، و هنگام ذكر «جود و بخشش الهى» با اميدوارى آنها را بگشايد.

9- آداب سجده‌

از آدابى كه بايد بنده در هنگام سجده رعايت كند آن است كه خاكسارى‌اش براى معبود در سجده، افزون بر ركوع باشد، و توجّه داشته باشد كه در محضر خداوند- جلّ جلاله- است، و اينكه خداوند- جلّ جلاله- چنان عظمت و جلالى دارد كه گفتار هيچ كس بدان احاطه نمى‌كند، همچنين توجّه داشته باشد كه خودش به ناتوانى و نادارى و بيچارگى و گناهانى متّصف است كه موجب فرومايگى اوست؛ آنگاه با ذلّت و خضوع و خشوع افزونتر از آنچه كه در ركوع ذكر كرديم، براى‌