مستفاد است از مضمون اين خبر:

إنَ مَعَ الدَّجَّال إذَا خَرَجَ مَاءً وَ نَاراً فَأَمَّا الَّذى يَرَى النَّاسُ أَنَّهُ نَارٌ فَمَاءٌ بَاردٌ وَ أَمَّا الَّذي يَرى النَّاسُ أَنَّهُ ماء فَنَارٌ تُخْرقُ فَمَنْ أَدْرَكَ ذَلكَ منْكُمْ فَلْيَقَعْ فى الَّذي يَرَى أَنَّهُ نَارٌ فَإنَّهَا مَاءٌ عَذْبٌ بَاردٌ[1]

مسند احمد، ج 5، ص 395، 397، 399، 405 و با اختلاف مختصر، ص 435 و نيز مستدرك حاكم، ج 4، ص 491. [ص 149 احاديث مثنوى‌]

[ «ذرّه عقلت به از صوم و نماز»]

738-

تعبير «خوش جواز» مقتبس است از روايت ذيل:

كُنْتُ ابُايعُ النَّاسَ وَ كَانَ منْ خُلُقى الْجَوَازُ[2].

نهايه ابن اثير، ج 1، ص 187

لَقَدْ أُمرْتُ أَنْ أَتَجَوَّزَ فى القَوْل فَإنَّ الجَوَازَ في القَول هُوَ خَيرٌ[3].

جامع صغير، ج 2، ص 124، كنوز الحقائق، ص 109 و مصراع دوم اشاره است بدين خبر:

أَثْنَى قَوْمٌ منَ الصَّحَابَة عَلَى رَجُل عنْدَ رَسُول اللَّه بالصَّلَاة وَ الْعبَادَة وَ خصَال الْخَيْر حَتَّى بَالَغُوا فَقَالَ (صَلَّى اللَّهَ عَلَيه وَ آله وَ سَلَّمَ) كَيْفَ عَقْلُهُ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّه نُخْبركَ باجْتهَاده في الْعبَادَة وَ ضُرُوب الْخَيْر وَ تَسْأَلُ عَنْ عَقله فَقَالَ إنَّ الأَحْمَقَ لَيُصيْبُ بحُمْقه أَعْظَمَ ممَّا يُصيبُهُ الْفَاجرُ بفُجُوره وَ إنَّمَا تَرْتَفعُ الْعبَادُ غَداً في دَرَجَاتهمْ وَ يَنَالُونَ منَ الزُّلْفي‌ عَلَى قَدْر عُقُولهمْ‌[4].

شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 464

اذَا بَلَغَكُمْ عَنْ رَجُلٍ حُسْنُ حَالٍ فَانْظُرُوا في حُسْن عَقْله فَانَّمَا يُجَازَى بعَقْله‌[5].

وافى، ج 1، ص 25

يُحَاسَبُ النَّاسُ عَلَى قَدْر عُقُولهمْ‌[6].

كنوز الحقائق، ص 172

[1] - هنگامى كه دجال خروج كند آب و آتش را هر دو به همراه دارد. مردم آنچه را آتش ببينند در حقيقت آب خنك است. و آنچه را آب ببينند آتش سوزنده است.

بنا بر اين كسى كه به اين حقيقت دست يابد خود را در آتش( دجال) قرار مى‌دهد تا از آب گواراى خنك برخوردار شود.

[2] - من مأمورم در سخن گذشت و تسامح داشته باشم و اين را بهتر مى‌دانم.

[3] - عده‌اى از صحابه پيامبر6 نزد آن حضرت از نماز و عبادت و خوبيهاى مردى ستايش كردند و در اين زمينه به مبالغه پرداختند. پيامبر6 پرسيد عقلش چه طور است؟ گفتند اى رسول خدا ما از تلاش وى در عبادت و انواع نيكى‌هايش خبر مى‌دهيم و تو از عقلش مى‌پرسى؟ فرمود براى اين كه احمق بر اثر بى‌عقلى مصيبتهاى بزرگى را به وجود مى‌آورد كه گنه كار با گناهانش آن را به وجود نمى‌آورد. و قطعاً فرداى قيامت ارتقاى درجه بندگان و ميزان تقربشان به خدا به ميزان عقلشان بستگى دارد.

[4] - وقتى از حالات نيكوى مردى مطلع شديد بررسى كنيد ببينيد آيا از خرد نيكويى نيز برخوردار هست؟ زيرا كيفر و پاداش هر كس به ميزان خرد او بستگى دارد.

[5] - من با مردم، خريد و فروش مى‌كنم و اخلاقاً در معاملات انعطاف پذيرم.

[6] - مردم به تناسب و ميزان عقلشان محاسبه مى‌شوند.