مقدّمه، ساقه، ميمنة، ميسره، و قلب، به قولى علت آن تخميس غنائم در آن است.

خمص

(بر وزن عقل) رفتن ورم زخم. خالى شدن شكم. چهار مورد از اين ماده در «نهج» آمده است درباره رسول اعظم ص فرموده: «خرج من الدنيا خميصا و ورد الاخرة سليما» خ 160، 229

«خميص»

انسان شكم خالى و نيز درباره آن حضرت فرموده: «و اخمصهم من الدنيا بطنا» خ 160، 228 «مخمصه» قحطى. گرانى. خ 192.

خمل

خمول: خفى شدن. آرام شدن.

«خمل ذكره و صوته خمولا: خفى»

از اين لفظ فقط يك مورد در «نهج» داريم كه درباره جاهليت فرموده: «فالهدى خامل و العمى شامل، عصى الرحمن و نصر الشيطان» خ 2، 46 گويند:

«رجل خامل: اى ساقط»

يعنى در آن روز، هدايت ساقط بود و ضلالت همگانى، و...

خنزير

خوك و آن تنها يكبار در «نهج» يافته است، درباره زهد خويش فرموده: «و اللّه لدنياكم هذه اهون فى عينى من عراق خنزير فى يد مجذوم» حكمت 236 محمد عبده گويد: عراق- به كسر اول- روده بزرگ است، ابن ابى الحديد آنرا با ضمّ جمع عرق (بر وزن حمل) از جموع نادره به معنى استخوانى كه مقدارى گوشت داشته باشد گفته و ابن ميثم استخوان بدون گوشت معنى كرده است. يعنى به خدا قسم دنياى شما در چشم من از روده بزرگ خوكى كه در دست آدم جذامى باشد بى‌ارزشتر است، عجب تشبيهى كه امام صلوات اللّه عليه كرده است. ابن ابى الحديد ذيل اين كلام گويد: قسم به حيات خودم كه آنحضرت راست گفته و پيوسته راستگو بود. كسيكه حالات او را در وقت كنار بودن از خلافت و در وقت خليفه بودن در نظر گيرد صحت اين سخن را خواهد دانست.

خنع

خنوع: خضوع و اطاعت و تذلّل گويند:

«خنع له و اليه خنوعا: خضع و ذلّ»

از اين لفظ فقط دو مورد در «نهج» است آنجا كه درباره حق تعالى فرموده: «الحمد للّه الذى»... نؤمن به ايمان من رجاه موقنا و اناب اليه مؤمنا و خنع له مذعنا» خ 182، 260 يعنى: با اذعان و اعتقاد به او خاضع شد.

خنق

فشردن گلوى شخص براى مردن (خفه كردن):

«خنقه خنقا: عصر حلقه‌