سنن ابن ماجه، سنن ابى داوود، سنن نسائى و منتخب كنز العمّال.

(1) از ميان كتابهاى سيره نبوى، به اين آثار اكتفا كرده‌ام:

ب: سيره ابن هشام، جلد اول انساب الاشراف بلاذرى، سيرة الرسول ابن كثير و كتاب زاد المعاد.

ج: به فرهنگ‌هاى جغرافيايى قديمى، نظير معجم البلدان، معجم ما استعجم و مراصد الاطلاع مراجعه كرده‌ام.

د: از ميان كتابهاى خاص، كتاب وفاء الوفاى سمهودى، المغانم المطابه فيروزآبادى و تاريخ مكّه را برگزيده‌ام.

ه: از كتاب‌هايى كه معاصران درباره اماكن جغرافيايى حجاز نوشته‌اند، بهره برده‌ام كه مشهورترين آنها كتاب معالم الحجاز عاتق بن غيث بلادى و معالم الجغرافية في السيرة النبوية مى‌باشند. البته كتاب اخير، به اعلامى كه در سيره ابن هشام نام برده شده‌اند، بسنده كرده است. همچنين از تحقيقات حمد الجاسر در كتابش به نام بلاد ينبع و نيز از كتاب المناسك حربى بهره گرفته‌ام.

(2) نكته‌اى كه در اينجا لازم است بدان اشاره شود اين است كه در ذكر آثار جغرافيايى، به آثارى كه در احاديث و اخبار صحيح وارد شده‌اند، اكتفا نكرده‌ام، بلكه هرجا و مكانى را كه به اخبار و اقوال پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله ارتباطى داشته و بلكه هر جايى را كه در حديثى يا خبرى نام آن آمده، بدون توجه به درجه سنديتش، ذكر كرده‌ام؛ چرا كه بحث از درجه سند و متن، در تخصّص من نيست بلكه كار متخصّصان اين علم مى‌باشد.

در اين فرهنگ، با اقتباس از ديگران، تصاوير و نقشه‌هايى چند آورده‌ام كه بيشتر آنها از پژوهنده توانا، عاتق بن غيث بلادى است؛ زيرا اين امكان به او دست داده تا در سراسر جزيرة العرب به سير و سفر بپردازد و نقشه‌هايى از مناطق سفركرده‌اش ترسيم كند كه در باب خود سودمندند.

از همه كسانى كه از اين سفر معنوى سودى برگيرند، اميد دعاى خير دارم.

و اللّه الهادي إلى سبيل الرّشاد محمد محمد حسن شرّاب‌