خود او بخواهد، نمى‌تواند ايمان بياورد؛ زيرا اراده خدا اين‌گونه بوده است.

پاسخ: درست است كه اين آيه مى‌گويد: «خداوند هركسى را بخواهد هدايت مى‌كند»، اما پرسش اين است كه خدا چه كسانى را مى‌خواهد هدايت كند؟ آيا دلخواهى است؟ نه، چرا كه ذيل همين آيه اشاره شده كه خداوند حكيم است:

وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ.

«عزيز» به معناى آن است كه هرچه بخواهد، انجام مى‌دهد و هيچ قدرتى توانايى ايستادن در مقابل آن را ندارد؛ اما اين قدرت خارق العاده با «حكمت» همراه است.

قدرت پروردگار در جايى به كار گرفته مى‌شود كه مقتضاى حكمت باشد، نه اينكه همانند قدرت طاغوت‌ها، دلخواهى باشد.

«قادر حكيم» بى‌جهت كسى را هدايت يا گمراه نمى‌كند؛ ازاين‌رو عبارت‌هاى اين آيه بايد اين‌گونه ترجمه شود:

يهدي من يشاء: پروردگار كسى را كه مرحله‌هاى هدايت را به بهترين وجه پيموده باشد، هدايت مى‌كند.

يضلّ من يشاء: كسى كه مرحله‌هاى هدايت را نپيموده است، از فيوضات، اشراقات و الهامات پروردگار محروم شده، دچار گمراهى مى‌شود.

بنابراين مفهوم آيه اين است كه هركس مرحله‌هاى هدايت را به سلامت بگذراند مشمول توجه ويژه پروردگار مى‌شود و اگر نتواند از مرحله‌هاى هدايت بهره‌مند شود، از اين توفيق الهى نيز بى‌بهره خواهد ماند.

نكته‌اى درباره «يضلّ»: معناى ابتدايى يضلّ، «گمراه كردن» است؛ اما هرجا خداوند «يضلّ» را به خودش نسبت مى‌دهد، به معناى «يخذل»[1] مى‌باشد كه در زبان فارسى به معناى «رها مى‌كند» است.

پروردگار انسانى را كه شايستگى توفيق الهى را در خود ايجاد نكند، گمراه نمى‌كند؛ بلكه توجه ويژه خود را مشمولش نمى‌كند و او را به حال خود رها مى‌كند.

[1] . يخذله: يتركه و نفسه.