86 1. پايه‌هاى كفر 2. پايه‌هاى نفاق‌

1. پايه‌هاى كفر: چهار پايه كفر، شعبه‌هاى فسق، شعبه‌هاى غلو، شعبه‌هاى شك، شعبه‌هاى شبهه.

2. پايه‌هاى نفاق: چهار پايه نفاق، شعبه‌هاى هواى نفس، شعبه‌هاى سازشكارى، شعبه‌هاى غضب، شعبه‌هاى طمع. سنن الهى و توبه به درگاه او.

1 پايه‌هاى كفر

چهار پايه كفر

سليم از امير المؤمنين عليه السّلام نقل مى‌كند كه فرمود[1]:

كفر بر چهار پايه بنا شده است: فسق و غلو و شك و شبهه.

شعبه‌هاى فسق‌

فسق بر چهار شعبه است: جفا و كوردلى و غفلت و تجاوزكارى.

هر كس جفا كند حق را كوچك مى‌شمرد[2] و عالمان دين را شديدا مبغوض مى‌دارد و بر گناه بزرگ اصرار مى‌ورزد.

هر كسى كوردل باشد ياد خدا را فراموش مى‌كند و در پى گمان مى‌رود[3] و با خالق خود به مبارزه بر مى‌خيزد و شيطان بر او الحاح مى‌كند و بدون توبه و خضوع و غافل شدن از گناه‌[4] طلب مغفرت مى‌كند.

[1] يادآور مى‌شود: اين حديث شامل معانى پيچيده و مشكلى است كه احتياج به تفسير دارد و در حديث 8 همين كتاب قسمت اوّل اين حديث در پايه‌هاى ايمان ذكر شد. در آنجا يادآور شديم كه علامه مجلسى در جلد 86 بحار: ص 365 به تفسير و توضيح عبارات مشكل اين حديث پرداخته است.

[2] در كتاب تحف العقول: مؤمن را كوچك مى‌كند.

[3] در كتاب تحف العقول: اخلاقش زشت مى‌شود.

[4] كلمه« غفلت» در اينجا بصورت فوق معنى شد.