در آن قرار داد برگردانم‌[1]، و فدك را به وارثان فاطمه عليها السّلام بازگردانم، و صاع و مدّ پيامبر صلى اللَّه عليه و آله را به صورتى كه بود برگردانم‌[2]، و زمينهايى كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله تعيين كرده بود به اهلش بدهم‌[3]، و خانه جعفر بن ابى طالب را به وارثان او برگردانم و آن را از مسجد جدا كرده خراب نمايم، و قضاوتهايى را كه حاكمان قبل از من به ظلم قضاوت كرده‌اند برگردانم، و آنچه از زمين خيبر قسمت شده بازگردانم، و ديوان عطايا را از بين ببرم و همان گونه كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله عطا مى‌فرمود عطا كنم و اموال را ثروت بين اغنيا قرار ندهم‌[4]، و فرزندان بنى تغلب را اسير كنم‌[5]، و به مردم دستور دهم كه در ماه رمضان جز نماز واجب را به جماعت نخوانند، در اين صورت بعضى از افراد لشكر- كه همراه من مى‌جنگند- خواهند گفت:

«اى اهل اسلام»! همان طور كه گفتند: «سنّت عمر را تغيير مى‌دهى، و ما را از اينكه در ماه رمضان نماز مستحبى بخوانيم منع مى‌نمايى»؟! بطورى كه ترسيدم در لشكرم شورش كنند[6].

[1] در باره تغيير مقام ابراهيم عليه السّلام به حديث 14 پاورقى 4 مراجعه شود.

[2] در باره تغيير صاع و مدّ به حديث 14 پاورقى 5 مراجعه شود.

[3]« ب»: پيامبر صلى اللَّه عليه و آله براى اقوامى تعيين كرده بود ولى به آنان داده نشد.

[4]« ديوان عطايا»، دفترى بود كه به دستور عمر آن را تنظيم كردند تا هنگام تقسيم بيت المال مردم طبقه‌بندى شوند و براى هر درجه‌اى حقوق خاصى تعيين شود، بر خلاف زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله كه بيت المال بين همه مردم بطور مساوى تقسيم مى‌شد. در بحار: ج 8 قديم ص 288 نقل كرده كه طبق اين برنامه براى همسران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله هر كدام ده هزار و براى عايشه دو هزار بيشتر قرار داد. براى مهاجرينى كه در جنگ بدر بوده‌اند پنج هزار، و براى انصار چهار هزار، براى آنان كه از جنگ احد تا حديبيّه شركت داشته‌اند چهار هزار، براى آنان كه بعد از حديبيّه در جنگها شركت كرده‌اند سه هزار، براى آنان كه بعد از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در جنگها شركت داشته‌اند از دو هزار تا دويست طبقه بندى كرد. زنان را هم از پانصد تا دويست طبقه بندى نمود و اين برنامه در سال بيستم هجرت واقع شد.

[5] در بحار: ج 8 قديم: ص 287 از امام صادق عليه السّلام روايت كرده است كه: بنى تغلب كه از مسيحيان عرب بودند خود را بالا گرفتند و از پرداخت جزيه امتناع ورزيدند و از عمر خواستند كه جزيه از ايشان نگيرد و در مقابل، زكات را دو برابر مسلمانان بپردازند. عمر پيشنهاد ايشان را قبول كرد.

جهت بدعت اين است كه دو برابر گرفتن زكات بجاى جزيه مخالف اسلام است و بايد در صورت امتناع با آنان مى‌جنگيد.

[6] در الغدير: ج 5 ص 31 نقل كرده: اوّل كسى كه نماز« تراويح» را بدعت گذاشت عمر بود و اين در سال 14 هجرى بود.« تراويح» بيست ركعت نماز مستحبى بود كه در شبهاى ماه رمضان به جماعت مى‌خواندند. در اين نماز دو جهت بدعت بود: يكى نماز مستحبى را به جماعت خواندن و ديگرى تعيين بيست ركعت بعنوان نماز مخصوص شبهاى ماه رمضان.

در بحار: ج 8 قديم ص 284 نقل كرده كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود:« اى مردم، نماز نافله را در شب ماه رمضان به جماعت خواندن بدعت است ...».

سپس روايت كرده كه عمر در شبى از شبهاى ماه رمضان بيرون آمد و چراغهايى را در مسجد ديد و پرسيد: چه خبر است؟ گفتند: مردم براى نماز مستحبّى به جماعت جمع شده‌اند. عمر گفت: بدعت است، ولى خوب بدعتى است!! در تهذيب: ج 3 ص 70 از امام صادق عليه السّلام روايت كرده است كه فرمود: وقتى امير المؤمنين عليه السّلام وارد كوفه شد دستور داد تا امام حسن عليه السّلام در ميان مردم ندا كند:« در ماه رمضان در مساجد نماز جماعت مستحبى نيست». امام حسن عليه السّلام در بين مردم اعلام كرد. وقتى مردم پيام حضرت را شنيدند فرياد برآوردند:

« وا عمراه! وا عمراه!» وقتى امام حسن عليه السّلام نزد امير المؤمنين عليه السّلام آمد حضرت پرسيد: اين چه صدايى است؟! عرض كرد: يا امير المؤمنين، مردم فرياد مى‌زنند: وا عمراه! وا عمراه! حضرت فرمود: برو به آنان بگو:

نمازشان را بخوانند!! البته اين حديث و امثال آن حاكى از شرايط اجتماعى و تقيّه امير المؤمنين عليه السّلام است.