ملاحظات‌

در حاشيه مطالبى كه بعنوان جواب از شبهه محمد بن ابى بكر داده شده، تذكر چند نكته لازم بنظر مى‌رسد:

1. با توجّه به جوابى كه داده شد نيازى به احتمالات ذكر شده در اين باب نيست از قبيل اين كه محمد بن ابى بكر نابغه بوده، يا اين گفتگوى او با نظر اعجاز امير المؤمنين عليه السّلام بوده، يا مادرش اسماء به او آموخته و امثال اين احتمالات كه با ذكر جواب اصلى، از آوردن آنها صرف نظر مى‌شود.

2. بر فرض اينكه مسأله سنّ محمد بن ابى بكر بعنوان يك سؤال باقى باشد بايد گفت: باقى ماندن يك نقطه مبهم در مجموع يك حديث يا يك كتاب، بطورى كه فقط سؤال انگيز باشد نه اينكه بصورت يك اشكال ثابت باشد، چنين شبهه‌اى نمى‌تواند به درستى اصل حديث لطمه بزند. در مسأله محمد بن ابى بكر هم مبهم ماندن سنّ او نمى‌تواند يك روايت به اين مفصّلى با آن همه قرائن صدق را باطل كند و از ارزش بيندازد. بلكه اصل مطلب ثابت است و يك قسمت آن بعنوان نكته‌اى حل نشده باقى مى‌ماند.

3. احتمال قوى مى‌رود ريشه مطرح شدن اين اشكال، فقط منزّه نمودن ابو بكر و عمر از سخنانى باشد كه هنگام مرگ بر زبانشان جارى شده و از حقايق و اسرارى پرده برداشته است، و طبيعى است كه دشمن از ميان همه مطالب كتاب اين يك قطعه را كه داراى چنين محتوايى است براى اشكال‌تراشى انتخاب كرده است.

مؤيد اين مطلب كلام صاحب الذريعة است كه مى‌گويد: «ظاهرا مؤلف رجال منسوب به ابن غضائرى از معاندين نسبت به بزرگان شيعه بوده و مى‌خواسته به هر صورتى در مورد آنان بدگويى كند»[1]، و نيز كلام آية الله خويى كه مى‌گويد: «بعضى بطور يقين معتقدند كه رجال منسوب به ابن غضائرى يك كتاب جعلى است و آن را يكى از مخالفين جعل كرده و به ابن غضائرى نسبت داده است»[2].

[1] الذريعة: ج 10 ص 89.

[2] معجم رجال الحديث: ج 1 ص 102.