وسائل، اشتباهى رخ داده كه 200 حلّه قيد كرده است‌[1].

دو: 200 حلّه يا 100 حلّة، با ديگر ديات همتا و برابر نيست، بويژه كه شرط نيست از حلّه‌هاى يمن باشد، بلكه هر حلّه عبارت است از دو تكه پارچه كه هرتكه دو تن‌پوش باشد و قيمت اين مقدار پارچه با 1000 دينار يا 10000 درهم يا 100 شتر يا 200 گاو يا 1000 گوسفند برابرى نمى‌كند.

امروزه قيمت 1000 دينار شرعى، كه هر دينار يك سوّم مثقال صيرفى يعنى 18 نخود طلا است، معادل ده مليون تومان مى‌باشد. و همچنين ديگر اجناسديه در حدود همين قيمت است. مثلا هزار گوسفند متوسط به حدود 25 مليون تومان بالغ مى‌شود. ولى قيمت 200 حلّه (هر حلّه چهار متر پارچه) اگر قيمت هر متر پارچه 500 تومان فرض كنيم، برابر با 400 هزار تومان مى‌شود و اين رقم با رقمهاى مليونى تناسبى ندارد.

فقهاى پيين در برابر هر دو مشكل، موضع روشن و مناسبى داشته‌اند:

اساسا، معيار و ملاك كلى در ديه را 1000 دينار كه برابر 10000 درهم است دانسته‌اند، گرچه اصل در ديه يكصد شتر بوده، ولى على عليه السّلام آن را به طلا و نقره مسكوك بدل نموده است‌[2] كه در جاى خود از آن بحث كرده‌ايم.[3] بهمين جهت قاضى (ابن برّاج)- از فقهاى برجسته پيشين و متوفاى سال 481 در راستاى حلّ اين مشكل فرموده است: «قيمة كل حلّة خمسة دنانير».

همچنين ابن ابى عقيل يكى از علماى نامى قرن چهارم و از مشايخ عظام جعفر بن محمد بن قولويه فرموده است: «و على أهل الإبل و البقر و الغنم من أىّ صنف كان،

[1] - در كافى ج 7 ص 280 حديث 1 و تهذيب ج 10 ص 160 حديث 19. استبصار ج 4 ص 259 حديث 3. من لا يحضره الفقيه ج 4 ص 78 حديث 8. تماما عبارت« مائة حلّة» آمده. و حتى صدوق در كتاب المقنع ص 514- كه رساله فتوائى او است- گفته« مائة حلّة».( الجوامع الفقهية ص 42)

و معلوم نيست عبارت« مائتى حلّة» در نسخه وسائل چگونه راه يافته است. شايد سابقه ذهنى صاحب وسائل او را به اين اشتباه كشانده. چنانچه علامه مجلسى درباره فتواى مشهور همين احتمال را داده است.( مرءاة العقول ج 24 ص 24- 25)

[2] - حكم بن عتيبة بن امام ابى جعفر باقر عليه السّلام عرض مى‌كند: پيش از اين، شتر و گاه و گوسفند را ديه قرار مى‌دادند، فرمود: آرى، آن در موقعى بود كه مردم بيابان‌نشين بودند، ولى پس از شهرنشينى، و فراوانى پول نقد، امير المؤمنين عليه السّلام آن را بر مسكوكات قرار داد.( وسائل ج 29 ص 202 رقم 8)

[3] - علامه مجلسى نيز به اصل بودن 1000 دينار اشارت دارد.( مرآة العقول ج 24 ص 25)