3- 3. بحران معنويت و دين‌

قرن بيست و يكم را بسيارى عصر احياى دين و معنويت برشمرده‌اند؛ چرا كه بسيارى از ايسم‌ها جاذبه خود را از دست داده و اسلام ظهورى مجدد يافته و مى‌بايد به قول يك نويسنده معاصر در توصيف وضعيت جهان عرب، «عرب گرايى افراطى ناسيوناليسم عربى، و ايدئولوژى‌هاى سوسياليستى، تسخيركننده ذهن جامعه توده‌وار عرب جاذبه مردمى خود را از دست مى‌دهند و اسلام همچون يك ايدئولوژى اسلامى راهنما در حال ظهور است».[1] امروزه جهان بيش از هر زمان ديگر آماده پذيرش اسلام و دين است و سرخوردگى بشر از مكاتب ساختگى يك عامل اساسى اين امر است. حادثه 11 سپتامبر اگر چه يكى از سناريوهاى غرب براى مقابله با موج اسلام خواهى در جهان بود؛ اما به رغم تلاش رسانه‌هاى غربى در جهت مشوّه جلوه دادن چهره مسلمانان، گزارش‌هاى بسيارى حاكى از اقبال بيش از بيش مردم جهان به اديان و از جمله اسلام دارد.

غرب در سايه مدرنيزاسيون بر اين تصور بود كه عصر دينى سپرى شده است:

«تصور بر اين بود كه مدرنيزاسيون به معناى انحطاط تدريجى و نهايتا محو دين از زندگى عمومى باشد؛ اما چنانچه كه مى‌دانيم چنين چيزى رخ نداده است ... و بى‌ترديد دين هنوز به منزله بخشى از سياست مطرح است»[2] نتيجه بحث: زمينه‌هاى مطرح شده در فرايند شكل‌گيرى نظريه مردم‌سالارى دينى در انديشه امام خمينى رحمه اللّه را مى‌توان در نمودار شماره 1 نشان داد:[3]

[1] - تيمونى سيسك، اسلام و دموكراسى، ص 18.

[2] - همان، ص 19.

[3] - نمودار، الهام گرفته از آثار دكتر تقى آزاد ارمكى است. ر. ك: تقى آزاد ارمكى، نظريه و پارادايم، تهران، نشر انقلاب اسلامى، 1373 و همو 10، درآمدى بر نظريه سازى در جامعه‌شناسى، تهران، نشر كلمه، 1379، ص 74.