تنگاتنگى دارد. در تاريخ صدر اسلام به دليل آنكه برخى افراد تغيير دين را وسيله‌اى با ضربه زدن به هويت و حيثيت دينى قرار داده بودند، مرتدين با مجازات سنگين دنيوى و اخروى مواجه بودند. على ايحال اسلام دو مقوله مجازات اخروى و دنيوى را از يكديگر تفكيك كرده است. براساس تعاليم اسلامى مسلمانى كه از روى عناد و نه از روى خشم و جهل يا علم ناقص و ... از اسلام رويگردان شده در عالم عقبى شديداً مجازات خواهد شد و حكم ارتداد در مورد چنين شخصى كه در شرايط عادى و با آگاهى كامل و در وضعيت سلامت عقلانى ضروريات دين را منكر شده به اجرا در مى‌آيد. بر همين اساس مى‌توان گفت اسلام اگر چه نفس تجديد نظرطلبى در كشف حقيقت را رد نكرده لكن تقييداتى در اين زمينه قايل شده كه اضرار به دين از جمله مهم‌ترين آنهاست.

2- شك‌گرايى و خطاپذيرى انسان‌

گر چه ليبراليسم با اتكا به آموزه‌هاى اومانيستى به عقل انسان ارزش وافرى در جهت نيل به حقيقت مى‌دهد لكن قبول مى‌كند كه انسانها به دليل پاره‌اى محدوديتهاى درونى و بيرونى ممكن است دچار خطا و اشتباه شوند. ليبراليسم با اعتقاد به خطاپذير بودن انسانها دنياى علم و دانش را همواره رو به جلو دانسته و اذعان مى‌دارد پندارهايى كه در طول تاريخ حقيقت قلمداد مى‌شده‌اند در اثر گذشت زمان و رشد و تكامل بشر منسوخ شده و بى‌اعتبار شده‌اند. ليبرالها با پذيرش عدم مصونيت انسان از ارتكاب خطا و اشتباه از آزادى انسانها براى نقادى آن‌چه در حال حاضر حقيقت قلمداد مى‌گردد دفاع مى‌كنند. جان استوارت ميل معتقد است كسانى كه مباحثات آزاد را به زور خاموش مى‌كنند اين ادعاى عبث را كه خود از اشتباه مصونند از همان آغاز امر پذيرفته‌اند اما اين عمل جابرانه به دليل اينكه هيچ كس از خطا و اشتباه مصون نيست تخطئه مى‌شود. قضاوت انسانى در قبول اين حقيقت كه بشر از اشتباه مصون نيست فقط به تصديق ظاهرى مى‌پردازد ولى هنگام قضاوت عملى معمولًا آن احترامى كه شايسته شأن اين گونه حقايق است از آنها دريغ مى‌گردد. جان استوارت ميل در ادامه به اين نكته جالب توجه اشاره مى‌كند كه قرون نيز مانند افراد دچار اشتباه مى‌شوند و عقايد زيادى كه مورد قبول يك قرن بوده‌