عقل با برهان ثابت نموده، به دل نرسد و قلب به آن ايمان نياورد، ادب حضور به جا نياورند و آنانكه حضور حق تعالى را به دل رساندند وايمان به آن آورده‌اند گرچه با برهان سر و كار نداشته باشند ادب حضور به جا آورند و از آنچه با حضور مولامنافات دارد اجتناب كنند.

پس علوم رسمى هر چند فلسفه و علم توحيد، خود حجابند و هر چه بيشتر شوند حجاب غليظتر و افزونتر گردد و چنانچه مى‌دانيم و مى‌بينيم لسان دعوت انبيا عليهم السلام و اولياءِ خُلَّصْ سلام اللّه عليهم، لسان فلسفه و برهان رايج نيست بلكه آنان با جان و دل مردم كار دارند و نتايج براهين را به قلب بندگان خدا مى‌رسانند و آنان را از درون جان و دل هدايت مى‌نمايند.

و مى‌خواهى بگو: فلاسفه و اهل براهين، حجاب‌ها را افزون كنند و انبيا عليهم السلام و اصحاب دل كوشش در رفع حجاب كنند، لهذا تربيت شدگان اينان، مؤمنان و دل باختگانند و تربيت شدگان و شاگردان آنان، اصحاب برهان و قيل و قالند و با دل و جان، سر و كار ندارند.[1]

علوم رسمى، راه وصول به محبوب‌

و آنچه گفتم به آن معنى نيست كه به فلسفه و علوم برهانى و عقلى نپرداز و از علوم استدلالى روى گردان، كه اين خيانت به عقل و استدلال و فلسفه است؛ بلكه به آن معنى است كه فلسفه و استدلال، راهى است براى وصول به مقصد اصلى و نبايد تو

را از مقصد و مقصود و محبوب، محجوب كند.

يا بگو اين علوم عبورگاه به سوى مقصد هستند و خود مقصد نيستند و دنيا مزرعه آخرت است‌[2] و علوم رسمى، مزرعه وصول به مقصودند؛ چنانچه عبادات نيز عبورگاه به سوى او- جلّ و علا- است؛ نماز بالاترين عبادت است و معراج‌

[1] - همان، نامه 8/ 2/ 1361

[2] - الدّنيا مزرعة الاخرة