بيدارى ملّت نباشند مردم را حال بهتر از اين نبايد و از آن قوم غير از دزدى و خيانت نشايد.

البته شنيده‌ايد كه در ممالك اروپ حسن اخلاق و نور تمدّن و صيت عدل و طريقه مساوات و وتيره مواسات چگونه در ميان مردم شايع و ظاهر گشته و به حقوق آدميت و انسانيت چگونه پى برده و همگى در مهد امن و امان به خوبى و خوشى زندگانى مى‌نمايند.

جهت غير از اين دو مسأله نيست: يكى آنكه مدارس و مكاتب مرتّب و منظم دارند و مردم را از طفوليّت و صغارت به مدارس و مكاتب مى‌گذارند و به تعليم اجبارى طبايع را به حسن سيرت و نيكويى فطرت تربيت مى‌نمايند.

و بعد از تعليم علوم لازمه، هركس را به كسب و صنعتى كه درخور اوست، مى‌گمارند و بعد از آن هم، آنان را به حال خود نمى‌گذارند.

در هر شهرى مدعوين و ناصحين گماشته كه در معابر و محافل آن ملّت را به اصول عقايد و فروع احكام و مراتب اخلاق و قواعد انسانيت دعوت مى‌نمايند.

مسلم است همچه قومى از طفوليت تا به كهولت جز تذكار آدميت و قوانين شريعت سخنى به گوشش نمى‌خورد تا از جادّه حقيقت منحرف گردد.

از همين جهت بود كه خاتم الانبيا- صلّى اللّه عليه و آله و سلم- فرمودند: «اطلبوا العلم من المهد الى اللحد.»[1]

و از همين بابت حضرت احديت به شخص شريف ختمى مرتبت مى‌فرمايد:

وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى‌ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِينَ‌[2] پس قومى كه ناصح و واعظ و زاجر نداشته باشند، سزاوار است كه هميشه در چاه طبيعت و در تيه ضلالت سرگردان و واله و حيران بوده، غير از جهالت و خيانت هنرى از ايشان ظاهر و هويدا نخواهد بود.

چنانچه در دو روز قبل از براى فريضه ظهر و عصر در مسجد گوهرشاد در ميان يكى از شبستان‌ها حاضر شده و بعد از اداى فريضه در گوشه‌اى نشسته بودم.

[1] - يعنى:« ز گهواره تا گور دانش بجوييد.» نهج الفصاحة، ص 68.

[2] -« و پند بده كه اندرز مؤمنان را سود دهد» ذاريات 51/ 55.