نارضايتى مؤثر بود. اما همان‌طوركه در بخش تحولات اقتصادى آمد، نمى‌توان همچون بعضى منابع‌[1] به‌طور مطلق، ريشه انقلاب اسلامى ايران را تنها در استبداد و ديكتاتورى رژيم گذشته جستجو كرد.

دو. وابستگى به بيگانگان و فقدان استقلال‌

رژيم شاه عميقاً در جنبه‌هاى مختلف سياسى، اقتصادى، نظامى و فرهنگى به آمريكا و كشورهايى كه در اردوى اين كشور بودند، پيوند خورده بود. اين پيوند يك رابطه سالم دوجانبه نبود، بلكه موجب وابستگى گسترده اين رژيم به بيگانگان شده بود. نيروهاى انقلاب با استنادپياپى به مفاد آيه شريف «لن يجعل الله للكافرين على المؤمنين سبيلًا»[2] ازاين وابستگى انتقاد مى‌كردند.

مبارزه با نفوذ بيگانه در ايران به زمان جنگ‌هاى ايران و روس و تحميل قراردادهاى گلستان و تركمن‌چاى به كشور برمى‌گردد و يكى از نمودهاى آن قتل گريبايدوف روسى بود. پس از سقوط دكتر مصدق و جايگزينى آمريكا به‌جاى انگليس و نوع نگاه ايرانيان به آمريكا به‌منزله حاكم نامرئى كشور، اين مخالفت سابقه‌دار با نفوذ خارجى در ايران با شعار شاه آمريكايى، ادامه يافت و در زمان انقلاب به اوج خود رسيد.

پس از جنگ دوم جهانى و هم‌زمان با تشديد جنگ سرد (جنگ سياسى تبليغاتى و نه نظامى) بين شرق و غرب، آمريكا در راستاى حفظ منافع خود، ازجمله جلوگيرى از توسعه نفوذ اتحاد شوروى (سابق)، كمك‌هاى سياسى، اقتصادى و نظامى به رژيم شاه را در دستور كار خود قرار داد.

ازاين‌رو، براساس يك پيمان نظامى دو جانبه در سال 1947 م، يك مأموريت نظامى آمريكايى براى «رشد كارايى ارتش ايران» شكل گرفت. اين قرارداد تا پايان سلطنت محمدرضاشاه ادامه يافت. آمريكا پس از سرنگونى دكتر مصدق تا سال 1967 م حدود يك‌ميليارد دلار، به رژيم شاه كمك اقتصادى كرد، تا به گفته آن كشور، ضعف اقتصادى‌

[1]

. Nodjomi, Dictatorship and Rise of Popular Movement: The Case of Iran, P. 871 971.

[2]. نساء( 4): 141.