* انتخاب رياست كابينه وزارت ماليه‌

با حكم وزارت ماليه، شاهزاده «مرآت السلطان» به سمت رياست كابينه وزارت ماليه انتخاب شد. 11

* تقاضاى حكم اعدام براى ده نفر در تبريز

حدود ده نفر از افرادى كه در قضاياى اخير تبريز نقش داشتند، از جمله حاجى محمد على بادامچى، 12 سطوت و كربلائى حسين آقا فشنگچى‌ 13 در آذربايجان تحت نظر بودند.

اسماعيل اميرفضلى كه مدعى بود همه طبقات مردم اعم از علما، تجار، اعيان و كسبه خواستار اعدام اين اشخاص هستند، پيشنهاد داد چنانچه دولت بخواهد در آينده با مشكل روبرو نشود بايد بدون هيچ ملاحظه‌اى اين افراد اعدام شوند وگرنه هرچند روز يك بار، بخشى از نيروها و امكانات دولتى را به خود مشغول خواهند كرد. اميرفضلى مى‌خواست هرچه سريعتر براى اين افراد محكمه نظامى‌ 14 تشكيل دهد. 15

[تصوير] صلاح السلطنه‌

______________________________
(1). روزنامه بدر، 9/ 12/ 1300، ص 1.

(2). مراسله معاون كميسارياى خارجه به مشاور الممالك، اسناد وزارت خارجه ايران، س 1300، ك 2/ 15، پ 48، ص 76.

(3). روزنامه ايران، 7/ 12/ 1300، ص 2.

(4). تون شهرى است در خراسان نزديك قائن كه در شمال‌شرقى طبس واقع شده است.

(5). تلگراف ايالت خراسان به وزارت داخله، 7/ 12/ 1300، مركز اسناد مجلس، د 4، ك 9، ج 4/ 3، پ 64.

(6). روزنامه بدر، 9/ 12/ 1300، ص 1.

(7). مراسله وزارت ماليه به وزارت خارجه، 16/ 12/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 43، پ 4، ص 6.

(8). روزنامه ايران، 7/ 12/ 1300، ص 4.

(9). كنسولخانه: كنسولگرى.

(10). روزنامه ايران، 10/ 12/ 1300، ص 1.

(11). همان، 7/ 12/ 1300، ص 2.

(12). حاج محمد على بادامچى، تاجر آزاديخواه تبريزى در دوره مشروطيت و از ياران نزديك شيخ محمد خيابانى بود. او در برانگيختن مردم تبريز عليه جريان به توپ بستن مجلس و استبداد صغير نقش مهمى ايفا كرد. پس از بازگرداندن مشروطيت، به عضويت انجمن ايالتى آذربايجان انتخاب شد و تا محرم 1330 ق كه نيروهاى روسيه، مشروطه‌خواهان تبريز را سركوب كردند در آن مقام باقى ماند و پس از چند ماه تحصن به تهران عزيمت كرد. جمعى از دموكرات‌هاى آذربايجان در اواسط 1335 ق تشكيلات منسجمى به رهبرى شيخ محمد خيابانى ايجاد و فعاليت گسترده‌اى آغاز كردند. بادامچى از ابتدا با اين گروه همراه بود. در اواسط 1336 بخشى از آذربايجان به اشغال نيروهاى عثمانى درآمد و خيابانى و بادامچى و اسماعيل نوبرى در 8 ذيقعده همان سال دستگير و پس از دو ماه حبس در اروميه به قارص تبعيد شدند.

اما پس از خروج عثمانى‌ها، سران تبعيدى به تبريز بازگشتند. تحولات سياسى آذربايجان به قيام گروه خيابانى در برابر حكومت مركزى انجاميد. در جريان اين قيام بادامچى از فعالان مؤثر بود. در 29 ذيحجه 1338 ق چند روز پس از ورود مهديقلى هدايت به عنوان والى آذربايجان، خيابانى كشته شد و بادامچى به اتفاق چند نفر از سران قيام به قراچه‌داغ رفت ولى اندكى بعد با آرامتر شدن اوضاع به تبريز بازگشت. به دنبال كودتاى نافرجام ابو القاسم لاهوتى در بهمن 1300 در تبريز، گروهى از بزرگان شهر تبريز از جمله بادامچى دستگير شدند و حدود دو ماه و نيم، تا زمان ورود مصدق السلطنه (والى جديد آذربايجان) زندانى بودند. بادامچى تا سال‌هاى پايانى حكومت رضا خان زندگى كرد و به كسب و كار و ترويج كالاهاى داخلى اشتغال داشت. (قيام شيخ محمد خيابانى در تبريز، ص 110، 151، 262، 281، 283؛ قيام آذربايجان و ستار خان، ص 336، 411، 480، 533؛ نامه‌هايى از تبريز، ص 165؛ تاريخ هجده ساله آذربايجان ص 365؛ خاطرات و خطرات، ص 315، 310؛ قيام آذربايجان در انقلاب مشروطيت، ص 211، 224 و 504.

(13). حسين آقا فشنگچى (حسين آقا تبريزى) در تبريز متولد شد و در همين شهر تحصيل كرد. در دوران انقلاب مشروطيت در راسته‌بازار، دكان صرافى داشته و چون در آن ايام بعضى از صرافان اسلحه كمرى و فشنگ نيز خريد و فروش مى‌كردند، آقا حسين تبريزى مثل مرحوم اسد آقا فشنگچى به نام فشنگچى معروف شد. وى طرفدار اصول مشروطه بود و با حزب اجتماعيون عاميون ارتباط داشت. حسين تبريزى در ذيحجه سال 1338 ق، روزنامه تبريز را تأسيس نمود. در ابتدا مديريت آن را به اسماعيل يگانى محول كرد. پس از چند شماره خود مديريت روزنامه را بر عهده گرفت و به مدت پنجاه سال منتشر نمود. حسين آقا تبريزى كه در به قدرت رسيدن رضا شاه نقش زيادى داشت، ماجراهاى زيادى در طول فعاليت‌هاى سياسى و مطبوعاتى آفريده است. وى از اعضاى انجمن حقيقت تبريز بود كه در محله اميرخيز تبريز تشكيل شده بود. فشنگچى در ابتدا از رؤساى قيام شيخ محمد خيابانى بود ولى در نهايت از عاملين اختلاف در حركت خيابانى شد و عامل اجراى مقاصد وثوق الدوله بود. فشنگچى در به قدرت رسيدن رضا خان نقش فعالى را ايفا كرد. پس از آنكه به صورت حضورى نزد رضا خان اظهارنظرى درباره وى كرده بود، وقتى به تبريز بازگشت يك هفته بعد اداره نظميه او را احضار كرد و به وى اتهام تقلب در تهيه اقلام و نيازمندى‌هاى ارتش وارد شد. اما وى در پاسخ گفت: تخلف من اين بود كه شاه تقلبى را براى اين ملت درست كردم. اين جواب خشم و غضب دستگاه را برانگيخت و باعث تبعيد وى تا شهريور 1320 در قلعه فلك الافلاك خرم‌آباد شد. پس از شهريور 1320 روزنامه تبريز را مجددا منتشر كرد، اما ديگر جايگاه اوليه خود را پيدا نكرد. سرانجام وى در سال 1343 ش درگذشت. (قيام آذربايجان در انقلاب مشروطيت ايران، ص 427؛ قيام شيخ محمد خيابانى در تبريز، ص 314؛ طلوع مشروطيت، ص 219؛ قيام آذربايجان و ستار خان، ص 31؛ روزنامه مهد آزادى، 10/ 5/ 1375، ص 2؛ روزنامه كيهان، 9/ 3/ 1343، ص 11؛ روزنامه مهد آزادى، 29/ 6/ 1375، ص 2؛ جهت اطلاع بيشتر ر. ك: حيدر خان عمو اوغلى، تاريخ هجده ساله آذربايجان؛ نقش فراماسون‌ها در رويدادهاى تاريخى).

(14). در پاسخ به اين درخواست، امان اللّه جهانبانى، رئيس اركان حرب كل قشون از طرف رضا خان، اجازه تشكيل اين محكمه نظامى را به اميرفضلى داد. (تلگراف رئيس اركان حرب كل قشون به اسماعيل اميرفضلى، 9/ 12/ 1300، اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سياسى، س 1300، پ 97، ص 28).

(15). تلگراف اسماعيل اميرفضلى به وزير جنگ، 7/ 12/ 1300، اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سياسى، س 1300، پ 97، ص 60- 61.