* كمبود نان در تهران‌

از ده روز پيش نانوايى‌هاى تهران بسيار شلوغ شده بود و مردم حتى پس از معطلى فراوان موفق به دريافت نان نمى‌شدند. 6

______________________________
(1). در خصوص اين جنگ گفتنى است: در سربازخانه قوچان مقدار آذوقه لااقل براى مدت يك ماه از هرحيث فراهم و مهمات نيز به قدر كافى موجود بود. اولين كسى كه با قواى اكراد از شيروان به شهر وارد شد و شليك به طرف ژاندارم‌ها را آغاز كرد؛ همان ميرزا محمود صارم دره‌جزى بود كه عمارت روبه‌روى سربازخانه‌ها را به اختيار خود گرفته بود! اين جنگ تا ساعت ده و نيم صبح با ضعف و شدت ادامه داشت.

صاحب‌منصبانى مانند مير علينقى خان، كاظمى، تفرشى، محمد خان، آذرخشى و امثال آنها پى به خيانت خائنين برده بودند، ولى افسوس كه خنجر از پشت به كتف فرورفته بود! تاج محمد خان كه در واقع پس از شروع جنگ صورت «گرو» را نزد ژاندارم‌ها پيدا كرده بود، هرچه سعى كرد از سربازخانه خارج شود، موفق نشد، زيرا صاحب‌منصبان ژاندارم مانع از خروج او شدند، بطوريكه معلوم شده بود، سلطان سيد حسنخان مير فخرائى كه دستورات مخصوصى از تهران براى انهدام ژاندارمرى داشت، در صدد بود به اتفاق تاج محمد خان، به بهانه مذاكره صلح با اكراد، از سربازخانه خارج شود، از آغاز جنگ نيز تمام همّ اين دو نفر، در جهت تسليم نفرات مصروف مى‌شد! به آنها تذكر داده شده بود كه به قدر كافى آذوقه و مهمات در سربازخانه موجود است، و به مقتضاى شرافت سربازى بايد مقاومت كرد، تا از مشهد قواى امدادى برسد. متأسفانه با وجود اين تذكر باز هم اين دو نفر خائن، زير بار حفظ شرافت نرفته و عده ژاندارم‌ها را كه در انبارهاى سمت غربى سربازخانه مشغول دفاع بودند، به سمت شرقى سربازخانه، به نام اين‌كه، قواى كرد از سمت شرقى شديدا حمله مى‌نمايند انتقال دادند؟! بعدا معلوم شد كه اين انتقال قوا، از سمت غربى به سمت شرقى طبق نقشه خائنانه‌اى بوده است، كه قبلا سلطان مير فخرائى و تاج محمد خان طرح كرده بودند! با اين ترتيب سمت غربى سربازخانه از قواى ژاندارم تخليه شد، تا در نتيجه كردها بتوانند با شكافتن ديوار وارد سربازخانه شوند، بدبختانه نقشه آنها صورت عمل به خود گرفت.

عده‌اى از ژاندارم‌ها كه روى پشت‌بام‌ها مشغول دفاع بودند، به‌طور ناگهانى متوجه شدند كه كردها وارد سربازخانه شده و تمام راهروها را تصرف كرده‌اند! در اين موقع تاج محمد خان مى‌خواست به كردها ملحق شود ولى از طرف سه تن از افراد غيور ژاندارم تهديد به قتل شد و به او گفتند اگر شما به كردها ملحق شويد نتيجه اين خواهد شد كه تمام عده ژاندارم حاضر در سربازخانه‌ها به قتل خواهند رسيد، در اين صورت مرگ شما نيز حتمى است. تاج محمد خان براى حفظ جان خود، ناگزير به اكراد دستور داد، از قتل ژاندارم‌ها خوددارى و به خلع سلاح آنها اكتفا شود. پس از اتمام خلع سلاح! بلافاصله غارت سربازخانه از طرف اكراد شروع شد، و بيش از دو هزار تفنگ يازده تير و ساير لوازم و مهمات و آنچه آذوقه موجود بود، به يغما رفت (كلنل محمد تقى خان پسيان، ص 333- 334).

(2). كلنل محمد تقى خان پسيان، ص 333.

(3). ملاسرا از توابع فومن مى‌باشد.

(4). حيدر خان عمو اوغلى در 17 محرم سال 1298 ق (1260 ش) مطابق با 20 دسامبر 1880 م، در شهر اروميه در خانواده پزشكى از قبيله افشار متولد شد. به همين مناسبت عمو اوغلى به نام حيدر خان افشار نيز ناميده مى‌شود.

پدر حيدر خان، على اكبر افشار، تحصيلكرده تهران بود كه در نهضت مشروطيت ايران شركت نمود. پدر حيدر خان عمو اوغلى پس از مدتى به قفقاز مهاجرت كرد و در شهر الكساندر پل اقامت گزيد. پدر حيدر خان كه پزشكى را در مدرسه طب تهران آموخته بود در آن شهر به طبابت پرداخت.

حيدر خان در شهر الكساندرپل و سپس در تفليس در رشته برق تحصيل نمود. حيدر خان در اوايل سال 1901 تحت تعقيب پليس تزارى قرار گرفت و ناچار شد موقتا باكو را به قصد اروپا ترك نمايد. حيدر خان در آغاز سال 1282 ش به تهران عزيمت نمود و چند ماهى در بانك استقراضى و اداره راه‌آهن شهر رى و تهران كار كرد. و مدتى نيز در كارخانه برق تهران مشغول به كار شد. ازاين‌رو به حيدر خان برقى معروف گرديد. پس از شكست انقلاب 1905 روسيه حيدر عمو اوغلى مسافرتى به كشورهاى اروپايى از جمله به آلمان و سوئيس نمود. در سال 1907 حيدر خان مجددا به ايران باز مى‌گردد و فعاليت سياسى خود را در نهضت مشروطيت از سر مى‌گيرد.

حيدر خان در سال 1912 مجددا به اروپا مسافرت مى‌كند.

حيدر خان عمو اوغلى پس از انقلاب اكتبر به روسيه بازگشت. حيدر خان در سال 1919 به دعوت ولاديمير ايليچ لنين از طرف حزب عدالت براى شركت در كنگره بين المللى سوم كمونيستى به پطروگراد دعوت شد و بعدا به نمايندگى ايران در تركيب هيئت اجرائيه كمينترن وارد مى‌گردد. حيدر خان در سپتامبر 1920 در كنگره خلق‌هاى شرق كه به ابتكار كمينترن در باكو تشكيل شده بود شركت كرد و رياست هيئت نمايندگى ايران را داشت.

حيدر خان در جنبش جنگل نيز نقش مؤثرى ايفا كرد و از همكاران ميرزا كوچك خان بود سرانجام حيدر خان در صبح اول اكتبر 1921 در نزديكى رشت توسط تفنگچيان حسن خان كيش‌دره‌اى محاصره و به قتل رسيد.

(اسناد و خاطره‌هاى حيدر خان عمو اوغلى، ص 169- 187).

(5). حيدر عمو اوغلى در گذر از طوفان‌ها، ص 342.

(6). روزنامه اتحاد 7/ 7/ 1300، ص 3.