خواهد ماند و ترتيب اثر داده نخواهد شد 9

* مقايسه سيد ضياء و ميرزا تقى خان اميركبير

«نرمن» در مقام معرفى سيد ضياء الدين طباطبايى رئيس الوزراى جديد ايران به «كرزن» وزير خارجه انگليس وى را نخستين كسى دانست كه، جدا در صدد برآمده تا دست به اصلاحات بزند ... نخستين كسى است كه، پس از ميرزا تقى خان اميركبير در صدد تغييرهاى جدى برآمده است. 10

* تهيه بودجه دواير دولتى‌

از سوى رئيس الوزراء به تمام وزارتخانه‌ها و دواير دولتى دستور داده شد، هرچه زودتر بودجه‌هاى سال آينده خود را تهيه نموده و به هيئت دولت ارائه كنند. 11

* مذاكره رضا خان با رئيس الوزراء

قبل از ظهر امروز رضا خان رئيس ديويزيون قزاق به حضور رئيس الوزراء رسيد و مدتى با وى مذاكره و گزارش‌هايى را به او ارائه كرد. 12

* تحويل عايدات تحديد و دخانيات به خزانه كل‌

امروز مبلغ بيست و شش هزار و پانصد تومان از بابت درآمدهاى اداره تحديد و دو هزار و پانصد تومان از بابت درآمدهاى اداره دخانيات به خزانه‌دارى كل تحويل گرديد. 13

* معرفى دواير و شعب وزارت فلاحت و تجارت به موقر الدوله‌

پيش از ظهر امروز «موقر الدوله» وزير فلاحت و تجارت و فوايد عامه به تمام دواير و شعب اين وزارتخانه سركشى كرده، و افراد هريك از اين دواير به او معرفى شدند، به هريك از اين كاركنان جهت بهبود امور ادارى توصيه‌هاى لازم ارائه شد. 14

* مجلس ترحيم ميرزا فضلعلى مجتهد تبريزى‌

به مناسبت درگذشت مرحوم «ميرزا فضلعلى مجتهد تبريزى» 15 امروز مجلس ترحيمى در مسجد شيخ عبد الحسين (مسجد ترك‌ها) برگزار گرديد. 16

* حمل پول از اصفهان به اراك‌

مبلغ پنجاه هزار تومان از بانك شاهنشاهى شعبه اصفهان به عراق (اراك) حمل گرديد.

______________________________
(1). اسناد وزارت امور خارجه، س 1339 ق، ك 37، پ 2، ص 7 و زندگانى سياسى، اجتماعى سيد ضياء الدين طباطبايى، ص 205.

(2).

Norman to Curzon, 3 March 1291, Fo 173/ 1046/ 3882

. (3). وزارت جنگ انگليس به دليل آنكه، اين امر به تعهدات بيشتر نظامى از نوعى نامحدود منجر نشود و بودجه و افراد لازم هم موجود نبود مخالف پيشنهاد وزارت خارجه بود.

«اليفانت» پس از جلسه‌اى طولانى، نتوانست نگرانى ژنرال «رادكليف»، فرمانده عمليات نظامى را كه هنوز هم احساس مى‌كرد در صورت به خطر افتادن زندگى اين افسران وزارت جنگ ناگزير مى‌شود كه براى نجاتشان اقدام كند، فرونشاند. «اليفانت» مستقيما به «ويلسون» متوسل شد، او سرانجام موافقت كرد به افسرانى كه داوطلب اين كار بودند اجازه دهد، اما هشدار داد كه آنان بايد بدانند كه در صورت به خطر افتادن جانشان، اعزام نيرو براى نجاتشان امكان‌پذير نيست.

( Wo to Haldane, 91 March 1291, wo 23/ 7085; Fo 173/ 6246/ 6613.

0243, 9933 ).

Wo to Fo. 3 March 1291, Fo 173/ 6246/ 6613.

(4). تلگراف كارگزارى اصفهان به وزارت خارجه، 15/ 12/ 1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 46، پ 5، ص 85.

(5). مراسله رياست وزرا به وزارت خارجه، 30/ 12/ 1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 41، پ 22، ص 50، اصل اين مصوبه در 13/ 12/ 1299 بوده كه در روزشمار تاريخ ايران نوشته باقر عاقلى، تاريخ 16/ 12/ 1299 براى آن ذكر شده است كه صحيح نمى‌باشد. (م).

(6). تلگراف كارگزارى سرخس به وزارت خارجه، 14/ 12/ 1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 42، پ 6، ص 123.

(7). تجارتخانه تومانيانس. اولين تجارتخانه‌اى است كه در ايران به كار صرافى و بانكدارى، به شكل وسيع و جديد آن، روى آورد. هاراتون تومانيانس در 1257، مؤسسه تجارى خود را در تبريز، شهر پررونق تجارى آن زمان، تأسيس كرد و پس از برقرارى صادرات و واردات با روسيه و چند سفر به اين كشور و آشنايى با بانكدارى آن، در 1309 كار صرافى و بانكدارى را آغاز كرد كه به تدريج، به صورت فعاليت اصلى تجارتخانه درآمد. تومانيانس در شهرهاى تهران، تبريز، اروميه، رشت، بندر انزلى، قزوين، مشهد، سبزوار، گرگان و نيز شهرهاى خارجى بادكوبه، حاجى طرخان، مسكو، برلين، پاريس، لندن و قسطنطنيه شعبه نمايندگى داشت. اين مؤسسه، در مدتى كوتاه توانست در خريد و فروش ارز با بانك شاهنشاهى رقابت كند و با افتتاح حساب جارى براى مردم، پرداخت وام و دادن بهره به موجودى تا 6%، موفقيت زيادى به دست آورد. ولى پس از قريب يك قرن فعاليت، در جريان انقلاب روسيه، ورشكست و اموالش توقيف شد.

در سال‌هاى آخر داير بودن تجارتخانه تومانيانس سه نفر از فرزندان تومانيانس به نام‌هاى وارطان، گريگور و ليون تومانيانس تجارتخانه را اداره مى‌كردند. (جهت اطلاع بيشتر رك: تاريخچه سى ساله بانك ملى ايران، ص 47- 50؛ خاطرات احتشام السلطنه، ص 219؛ سفرى به ايران همزمان با انقلاب روسيه، ص 43؛ بانك و عمليات بانكى، ص 309- 311؛ پول و بانك از نظريه تا سياست‌گذارى، ص 169؛ موانع تاريخى رشد سرمايه‌دارى در ايران، ص 77- 78).

(8). زندگانى سياسى، اجتماعى سيد ضياء الدين طباطبايى، ص 205.

(9). روزنامه ايران، 13/ 12/ 1299، ص 1.

(10).Norman to Curzon ,3 March 1291 .Fo 173 /3046 .

(11). روزنامه ايران، 14/ 12/ 1299، ص 1.

(12). همان، ص 1.

(13). همان، ص 2.

(14). همان، ص 1.

(15). فضلعلى آقا مجتهد تبريزى (ميرزا) فرزند حاجى ميرزا عبد الكريم ملاباشى پسر ميرزا ابو القاسم ايروانى الاصل، پسر ميرزا محمد كلانتر از ساكنين تبريز و جزو علماى آن شهر، مخصوصا از ادباى درجه اول آن‌جا، محسوب مى‌شد. در دوره اول مشروطيت ايران در س 1324 ق، از طرف آذربايجان به عنوان وكيل مجلس به تهران روانه گرديد. پس از انحلال مجلس در س 1326 ق، در تهران متوقف و بعدها به خدمت عدليه درآمد و در اداره ديوان تميز عضو گرديد. در سال 1334 ق، به واسطه كسالت مزاج عازم لندن و بعد از مدتى عازم هلند شد و در سال 1335 ق، براى تكميل معالجه به برلين رفت سرانجام وى در فوريه 1921 م، دارفانى را وداع گفت.

وى در هنگام مرگ حدود 60 سال داشت. (رجال عصر مشروطيت، ص 81؛ يادداشت‌هاى قزوينى، ج 8، ص 221 و 222).

(16). روزنامه ايران، 13/ 12/ 1299، ص 1.