بلشويك‌ها تمايل دارند كه پايتخت، اين برترى و مزيت را حفظ كند. بدين لحاظ مأموريتى كه بر عهده من محول گرديد به نتايجى كه انتظار داشتيم، نرسيد و من اكنون در تهران هستم بدون اينكه، كارى داشته باشم. براى حصول نتيجه و تشكيل فدراسيون جنوب بايد يك‌سرى از اقدامات را انجام داد كه از ميان آنها بايد استقرار يك دولت ايرانى جنوب را نام برد كه دست روى درآمدهاى نفت جنوب بگذارد. درحاليكه، فعلا وضع از اين قرار است آيا امكان دارد پيش از اينكه، شوروى در اينجا مستقر گردد، يعنى در شرايط كنونى تهران، كارى در جنوب صورت داد، به خصوص در منطقه بختيارى كه اين كار سبب تقويت اوضاع و فراهم ساختن زمينه براى پياده كردن طرح فدراسيون جنوب بشود؟ البته پس از اينكه، شمال ايران به جانب شوروى روى گرائيد و بلشويك شد كه تقريبا اين عمل اجتناب‌ناپذير است.» 10

[تصوير] سرپرسى كاكس وزيرمختار سابق انگليس در تهران‌

______________________________
(1).

Department of State, Us Legation, Tehran, To Department of State, 6 June, 1291

. (2). شارژدافر به كاردار گفته مى‌شد. اين لفظ مستقيم از زبان فرانسه وارد و مورد استعمال واقع شد.

(3). روزنامه ايران، 17/ 13/ 1300، ص. 1

(4).

National Archives, Washington D. C American Delegation Dispatch, dated August 1291. Quoted by Wilber. p, 84

. (5). وزارت داخله نيز در همان روز با ارسال نامه‌اى به وزارت جنگ از مقامات آن وزارتخانه خواست هرچه سريع‌تر اين آمار را اعلام نمايند.

(اسناد ملى ايران، شم ت 293003792).

(6). مراسله وزارت خارجه به وزارت داخله، 16/ 3/ 1300، اسناد ملى ايران، شم ت 293003792.

(7). مراسله سفارت انگليس به وزارت خارجه، 16/ 3/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 3، پ 8، ص 10.

(8). سرپرسى كاكس در بيستم نوامبر 1864 م، در «هرون گيت» نزديك شهر برنت وود متولد شد. او تحصيلات خود را در دبيرستان اشرافى «هرو»(Harrow) و دانشكده افسرى ساندهرست(Sandhurst Military Academy) به پايان رسانيد. در سال 1892 م، به سمت افسر هنگ دوم نيزه‌دار (از هنگ‌هاى مشهور انگليسى) مسافرت‌هاى خود را در آسياى مركزى، ايران و بلوچستان آغاز كرد. در 1894 م، كنسولگرى انگليس را در كرمان تأسيس نمود و دو سال بعد از آن در كميسيون مرزى ايران و بلوچ مأموريت يافت و در همان سال مسافرتى در حوزه كارون نمود. در سال 1899 م، كنسولگرى انگليس را در سيستان تأسيس نمود و در 1901 م، به عنوان فرمانده هنگ «مونتگامرى شايرتيومانرى» در جنگ بوئر شركت كرد و در همين جنگ مجروح گشته و به پاس فداكارى‌هايى كه از خود در جنگ نشان داده بود به اخذ مدال و نشان‌هاى افتخار نايل آمده و در اعلاميه‌هاى وزارت جنگ و احكام نظامى از وى قدردانى شد. در 1902 م، موفق به دريافت نشان علمى طلا از انجمن جغرافيايى پادشاهى گشت. از 1905 تا 1913 سركنسول انگليس در خراسان بود. در آغاز جنگ جهانى اول، فرماندار نظامى «ساوت هميتون» شد و سپس جزو لشكر لاهور در فرانسه مأموريت يافت. در 1915 به سركنسولگرى تركستان چين تعيين شد. در 1918 م، به پاس خدماتى كه انجام داده بود به دريافت نشان نايل شده و در احكام نظامى از وى قدردانى شد و پس از پايان جنگ به انگلستان بازگشت و منشى افتخارى انجمن آسياى مركزى گرديد. وى از سپتامبر 1918 تا ژوئن 1920 نزديك به دو سال وزيرمختار بريتانيا در تهران بود و تقريبا يازده ماه پس از ورودش به ايران يعنى در نهم ماه اوت 1919 قرارداد مشهور 1919 را با نخست‌وزير وقت ايران، وثوق الدوله، امضاء كرد. سرانجام وى در بيستم فوريه 1937 در سن 73 سالگى درگذشت (تاريخ ايران. ص الف و ب؛ سيماى احمد شاه قاجار ص 135 و 138).

(9). پراودا(Pravda) روزنامه رسمى دولت شوروى.

(10). روزنامه پراودا، 22 مى 1923.