ب. آزادى اجتماعى‌

بدون ترديد انسان در زندگى اجتماعى، از حيث انتخاب شغل، مسكن، چگونگى اداره زندگى، دخل و خرج و رفت و آمد با ديگران آزاد است. از ديدگاه اسلام، انسان در جامعه تا آنجا آزاد است كه آزادى او براى ديگران خطرساز و مشكل‌آفرين نباشد و آرامش و آزادى را از جامعه سلب نكند. در مسائلى كه به عفّت عمومى مربوط است نمى‌توان با تمسّك به آزادى، مطالبى را بازگو نمود كه حريم عفّت عمومى نقض گردد. بايد توجّه داشت كه گاه حتّى بعضى اخبار راست را نبايد گفت چه رسد به اخبار كذب. على عليه السلام مى‌فرمايد:

لاتقل ما لاتعلم بل لاتقل كلّ ما تعلم؛[1]

درباره چيزى كه به آن علم ندارى سخن مگو، بلكه حتّى (گاهى) تمام آنچه را كه مى‌دانى نيز بازگو مكن (مواردى كه بر زبان آوردن آن زيان جامعه را در پى‌دارد).

ج. آزادى فردى‌

گفتيم كه آزادى فرد در جامعه مشروط به عدم سلب امنيّت و آرامش ديگران است.

همچنان‌كه آزادى اجتماعى داراى حد و مرز است، آزادى فردى نيز حدود و ثغور دارد؛ بنابراين همان‌طور كه انسان مُجاز به كشتن ديگران نيست. نمى‌تواند خودكشى كند؛[2] زيرا از نظر اسلام ضرر رساندن به خود مانند ضرر رساندنِ به ديگران ممنوع است.

د. آزادى فكرى و اعتقادى‌

انسان در قلمرو انديشه آزاد است و مى‌تواند درباره مظاهر مختلف هستى به دلخواه بينديشد.

اين آزادى نيز همانند انواعِ ديگر آزادى در برخى موارد داراى محدوديّت‌هايى است. در حديثى آمده است.

لاتفكّروا فى ذات اللّه بل تفكّروا فى صنعه؛[3]

در ذات خدا نينديشيد، بلكه در آفرينش او تفكّر كنيد.

ه. آزادى اقتصادى‌

او در مسائل اقتصادى به‌طور مطلق آزاد نيست بلكه از چند جهت محدود است؛ از جمله:

[1]. نهج‌البلاغه، حكمت شماره 383.

[2]. لاتقتلوا انفسكم.( نساء/ 29)

[3]. صدوق، توحيد، ص 209.