خارج بكنند، با آنها بجنگيد تا اين‌كه فتنه از ميان برود. اين هم خودش يك قيد است‌[1].

از قيود پنج‌گانه مزبور، چنين برمى‌آيد كه اسلام مروّج جهاد ابتدايى نيست، بلكه قرآن كريم آن را با پنج قيد و حصر، به مواضع خاصى محدود كرده است.

2. عرضى‌انگارى جهاد و خشونت‌

از مطالب گذشته، روشن شد كه آيين مقدس اسلام اصالت را به محبت و تعقل و مدارا داده و اصلا صاحب شريعت اسلام خداوندى است كه رحمتش عالم‌گير است: و رحمتى وسعت كلّ شى‌ء[2].

حضرت على عليه السّلام در توصيف خداوند مى‌فرمايد: يا من سبقت رحمته غضبه‌[3].

پيامبر اين آيين نيز كسى است كه حامل صلح و رحمت براى تمامى جهانيان است‌ «و ما ارسلناك الا رحمة للعالمين»[4].

مرحوم استاد دراين‌باره مى‌نويسند:

اين واقعيتى است كه در نظام هستى، اصالت از آن رحمت و سعادت و رستگارى است و كفرها و فسق‌ها و شرور عارضى و غيراصيل مى‌باشد و همواره آن‌چه عارضى است، به سبب جاذبه رحمت، تا حدى ممكن است برطرف گردد[5].

خطمشى مزبور- يعنى: نگاه اصيل به تعقّل و مدارا و نگاه عارضى به خشونت- در تمامى عرصه‌ها، اعم از عرصه‌هاى اجتماعى و فرهنگى، جارى و سارى است. استاد براى عرصه فرهنگ و دين، به سخن توهين‌آميز شخصى- ظاهرا يهودى- اشاره مى‌كنند كه حضرت على عليه السّلام را- كه فرموده بودند: سلونى‌

[1] - ر. ك: جهاد، ص 32 و 33.

[2] - سوره اعراف، آيه 156.

[3] - فرازى از« دعاى كميل».

[4] - سوره نساء، آيه 107.

[5] - مجموعه آثار، ج 1، ص 255.