حق شما بر من اين است كه از خيرخواهى شما دريغ نورزم، بيت‌المال شما را در راهتان مصرف كنم، شما را آموزش دهم تا از نادانى نجات يابيد و تربيت نمايم تا فراگيريد.[1]

گزيده مطالب اين فصل‌

1. براى پى بردن به ارزش انديشه و آزادى آن در اسلام كافى است بدانيم كه «اصول دين» بايد براى هر مسلمان برپايه تحقيق ثابت گردد و تحقيق زمانى ممكن است كه آزادى انديشه و تدبر وجود داشته باشد.

2. در متون دينى تعبّد بدون تعقّل بى‌ارزش و به جاى آن «تفكر» بسيار محترم شمرده شده است.

3. انديشه و عقيده را نبايد با يكديگر خلط نمود. برخى از عقايد زاييده انديشه و تفكّرند و برخى ديگر مولود عادت، تقليد و تعصّب است.

4. ابعاد آزادى عقيده عبارت‌اند از: آزادى از تحميل و تفتيش عقيده، آزادى در داشتن عقيده و بيان آن، آزادى در تحقق بخشيدن به عقيده يا تغيير آن.

5. از ميان اقسام آزادى‌ها سه قسم اول به رسميت شناخته شده است. آزادى در بيان عقيده نيز با ملاحظات خاصى در هر نظام حقوقى مورد پذيرش قرار گرفته است.

6. حقوق اسلام با آزادى در تحقق بخشيدن به هر عقيده مخالف است. كسى كه به زنده به‌گور كردن فرزند دختر عقيده دارد، مادام كه اين عقيده در مرحله ذهن يا مرحله ابراز و بيان آن باشد، چندان مشكل‌سازنخواهد بود؛ اما با اجازه انجام اين عقيده، حق حيات انسانها را ناديده گرفته‌ايم. مبارزه پيامبرانى همچون ابراهيم عليه السلام و حضرت محمد صلى الله عليه و آله با بت‌پرستى را، كه عقيده رايج مردم زمان آنها بود، بر همين پايه بايد ارزيابى نمود. آزادى انديشه از نظر اسلام پذيرفتنى و مقدس است، ولى آزادى عقيده به‌طور مطلق، از نظر عقل و شرع محكوم مى‌باشد.

7. در زمينه آزادى تغيير عقيده (ارتداد) در فقه اسلام آراى گوناگونى وجود دارد. به نظر برخى‌

[1]. به موجب اصل سى‌ام قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران« دولت موظف است آموزش و پرورش رايگان را براى همه ملت تا پايان دوره متوسطه فراهم سازد و وسايل تحصيلات عالى را تا سرحد خودكفايى كشور به‌طور رايگان گسترش دهد.» نهج‌البلاغه، خطبه 34.