سازش تناقضها

چنانكه مى‌دانيم هگل فيلسوف بزرگ آلمانى قهرمان فلسفه تضاد به شمار مى‌رود و هم او بود كه مثلث معروف (تز، آنتى تز، سنتز) و يا (موضوع، ضد موضوع، تركيب) را كه قبل از او ديگران بيان كرده بودند به صورت پيدايش و سازش تناقض‌ها توضيح و تعبير كرد و هم او بود كه تناقض را وارد مفهوم (ديالكتيك) كرد و يا ديالكتيك جديد را پايه‌گذارى كرد.[1]

فيلسوفان اسلامى در عين اينكه با صراحت طرف دار هماغوشى و آميختگى و اتحاد وجود و عدم در طبيعت هستند از اصل (امتناع جمع نقيضين) دفاع مى‌كنند و آن را اصل‌الاصول و ام‌القضايا مى‌خوانند.

حقيقت اين است كه از نظر اين فيلسوفان هماغوشى و آميختگى هستى و نيستى در طبيعت- كه لازمه واقعيت (شدن) و (صيرورت) يعنى لازمه هر وجود سيّال و لغزان و متدرجى است- با اصل (امتناع جمع نقضين) فرسنگها فاصله دارد و نبايد آن دو را با يكديگر اشتباه كرد.

اشتباهى كه در اين زمينه شده است از تفكيك نكردن اعتبارات مختلف عدم و به عبارت ديگر از نشناختن فعاليت‌ها و تصرفات ذهن در مورد مفهوم (عدم) ناشى مى‌شود.[2]

عدم به اعتبارى كه نقيض وجود است خارجيت ندارد كه فرض آميختگى و اتحاد با وجود در آن بشود، و به اعتبارى كه در خارج است و نفس الامريت برايش اعتبار مى‌شود و با وجود متحد مى‌گردد نقيض وجود نيست.

پس ادعاى اينكه اتحاد وجود و عدم در (صيرورت) و (شدن) جمع نقيضين و سازش متناقضين است و ناقص اصل امتناع نقيضين مى‌باشد و ديالكتيك هگل توانسته است اصل (امتناع نقيضين) را رد كند ناشى از عدم توجه به مفهوم واقعى مسأله و اعتبارات مختلف عدم است.[3]

حقيقت اين است كه امكان ندارد كسى مفهوم صحيح امتناع نقيضين را درك كند و مدعى امكان آن بشود. اين گونه ادعاها به شوخى شبيه‌تر است تا جدّى، و از يك اشتهاى فوق العاده به نوگويى و نوپردازى ناشى مى‌شود. اگر اين گونه اعتبارات مجازى را نقض قانون (امتناع‌

[1] - همان، ص 158.

[2] - همان، ص 164.

[3] - همان، ص 169.