سرانجام در پى تشديد تشنج و پافشارى علما، با وجود تلاش‌هاى دولت براى تفرقه‌افكنى و تخريب شخصيت رهبران و بيان شعارهاى انحرافى، ناگهان مظفرالدين شاه تسليم خواسته‌هاى مردم گرديد! و فرمان مشروطيت، عزل عين‌الدوله و تأسيس عدالتخانه را صادر و در چهاردهم مرداد 1285 (1324 ق.) به دوران استبداد پايان داد. اين تصميم به شدت مورد استقبال انگليس قرار گرفت. ظاهراً با گسترش فراماسونرى و لزوم جايگزينى فراماسون‌ها در مراكز قدرت، لازم بود تا از قدرت و نفوذ خاندان قاجار كاسته شود، و افراد مورد نظر امپراتورى بريتانيا در پست‌هاى حساس و كليدى قرار گيرند.

پس از موافقت با درخواست علما و مردم، مجلس موقتى براى تنظيم نظام‌نامه انتخابات تشكيل گرديد. اين مجلس در هفدهم شهريور 1285 كار خود را پايان داد و مقرر شد براى تشكيل مجلس شوراى ملى، انتخابات سراسرى برگزار شود. به دليل حضور حكام مستبد در ولايات و عدم وجود امكانات، انتخابات فقط در تهران برگزار شد و شصت نفر از گروه‌هاى مختلف انتخاب شدند و اولين جلسه مجلس شوراى ملى در چهاردهم مهر 1285 در كاخ گلستان و با حضور شاه تشكيل شد.

متأسفانه اين بار نيز همانند جنبش تنباكو، رهبران نهضت، از انجام اقدامات لازم براى ايجاد تحولات اساسى و تداوم جنبش در جهت تحقق انقلاب غافل ماندند. در نتيجه پس از مدت كوتاهى، تمام امور حاكميت در اختيار عوامل استعمار، غربزده، غيرمذهبى و حتى ضدمذهبى قرار گرفت. در اوايل آذر 1285 وضعيت جسمانى مظفرالدين شاه، بحرانى شد و در هجدهم دى ماه 1285 از دنيا رفت و فرزندش محمدعلى شاه طى مراسمى تاجگذارى كرد.

گفتمان جنبش مشروطيت‌

در بررسى جنبش‌هاى سياسى و اجتماعى، آنچه بيش از هر چيز مورد توجه قرار مى‌گيرد، شعارها، شيوه‌ها، رهبرى و نيروهاى فعال و پى‌آمدهاى آنهاست كه هر يك از اين چهار مقوله، گوياى بخشى از واقعيت‌ها، اهداف، چگونگى رهبرى و سير تحولات جنبش است.