كه ردّيه‌اى بر كتاب ابو القاسم بلخى متكلم خراسانى بود.[1] از همين دست كتاب الضياء نوشته سعد بن عبد الله اشعرى، محدث قمى است كه در ردّ عقايد محمديه و جعفريه، دو فرقه‌اى كه پس از رحلت امام يازدهم ظهور كردند، به نگارش درآمده بود.[2] دو كتاب ديگر به نام‌هاى الانصاف و المسأله المفردة فى الامامه نيز توسط ابن قبه رازى نوشته شد. از متكلمان هم‌عصر او محمد بن بشر سوسنگردى نيز دو كتاب به نام‌هاى المقنع فى الامامه و المنقذ فى الامامه به رشته تحرير درآورد.[3] قاسم بن ابراهيم حسنى رسّى (م 297 ه)، از متكلمان زيدى نيز كتابى به نام تثبيت الامامه نوشته بود.[4]

اديان و مذاهب‌

بخش ديگرى از تأليفات كلامى دانشمندان شيعه، به بحث درباره عقايد اديان، مذاهب، اصحاب آراء و نحله‌هاى دينى اختصاص داشت. متكلمان شيعه در كنار محدثان، در راستاى تبيين اعتقادات صحيح، به نفى و ردّ آراى باطل و عقايد منحرف مى‌پرداختند. كتاب‌هايى كه در عصر غيبت صغرى در اين راستا نوشته شدند، باتوجه به موقعيت حساس و خطير پيش‌آمده و ظهور مذاهب و فرق متعدد به‌خصوص فرقه‌هاى جديد شيعه، بسيار چشمگير هستند. محمد بن يعقوب كلينى، كتابى در ردّ عقايد قرمطيان نوشته بود[5] و محمد بن حسن صفّار نيز كتابى در ردّ غاليان به نگارش درآورده بود.[6] پيشتر هم از كتاب الضياء نوشته سعد بن عبد اللّه اشعرى در ابطال فرقه‌هاى جعفريه و محمديه ياد كرديم.[7]

[1] - نجاشى، همان، ص 375.

[2] - نجاشى، همان و طوسى، همان، ص 215.

[3] - نجاشى، همان، ص 381.

[4] - النديم، همان، ص 274؛ قاسم بن ابراهيم حسنى، تثبيت الامام و نجاشى، همان، ص 314.

[5] - طوسى، الفهرست، ص 326.

[6] - نجاشى، رجال، ص 251.

[7] - همان، ص 177.