و ردّ اقوال ساير فرق شيعه برجاى گذاشت. مشهورترين و بزرگ‌ترين تأليف او، اثرى ارزشمند و گرانسنگ، با نام كتاب الآراء و الديانات، در توضيح و شرح اقوال و آراى ملل و نحل قديم و عقايد فرق دينى و مذاهب اسلامى بود، ولى متاسفانه اثرى از اين كتاب برجاى نمانده است. بنا به گفته نجاشى اين اثر، كتابى بزرگ و محتوى اطلاعات بسيارى بوده است و نجاشى آن را نزد شيخ مفيد خوانده و اجازه روايت آن را از وى گرفته بود[1]؛ ولى چنان‌كه از گفتار شيخ طوسى بر مى‌آيد، نوبختى موفق به اتمام اين كتاب نشده بود و پيش از تمام شدن آن درگذشت‌[2]. ظاهرا مسعودى در كتاب المقالات فى اصول الديانات خود از اين كتاب بهره گرفته، هرچند كه از كتاب اخير نيز اثرى به دست نيامده است. در آثار ديگر مسعودى نيز از اين كتاب ياد مى‌شود.[3] از ميان انبوه كتاب‌هاى نوبختى كه بالغ بر سى كتاب مى‌شد، تنها كتابى كه از وى برجاى مانده كتاب فرق الشيعه است. اين كتاب كه در منابع مختلف شيعى از آن سخن به ميان آمده، در بيان و شرح احوال فرقه‌هاى مختلف شيعه و چگونگى پيدايش آن‌ها و عقايد و آراء ايشان، و از قديمى‌ترين و معتبرترين آثار در نوع خود مى‌باشد كه در سال 1353 شمسى، به همت دكتر مشكور با دو مقدمه مفصل و ترجمه متن كتاب به چاپ رسيد.[4]

تاريخ وفات نوبختى به درستى معلوم نيست و بين سال‌هاى 300 تا 310 ق مى‌باشد.

ابو عمرو كشّى (م 340 ق)

محمد بن عمر كشّى، از دانشمندان بنام شيعه در نيمه دوم عصر غيبت صغرى است. وى از مردمان كشّ و پرورش‌يافته مكتب سمرقند محسوب مى‌گرديد.

[1] - نجاشى، همان، ص 179.

[2] - ر ك: طوسى، الفهرست، ص 121.

[3] - مسعودى، مروج الذهب، ج 2، ص 158.

[4] - نوبختى، حسن بن موسى، فرق الشيعه.