چاچ، از شهرهاى بزرگ ماوراء النهر، به دست رسيده است. گويا برخى از شخصيت‌هاى برجسته شهر با امام دوازدهم (عج) و وكيلان ايشان مكاتباتى داشتند.[1] هم‌چنين از حضور شيعيان در شهر ايلاق سخن به ميان آمده است.

طبرستان‌

در نواحى گرگان و طبرستان (مازندران كنونى) نيز شيعيان بسيارى زندگى مى‌كردند. مقدسى تأكيد كرده است كه شيعيان در گرگان و طبرستان داراى عظمت و شكوهى هستند.[2] به‌طور قطع تشكيل دولت علويان در طبرستان، كه از سال 250 ق بر اين نواحى استيلا داشتند، در گسترش تشيع بى‌تأثير نبود. گزارش‌هاى ديگرى نيز حاكى از وجود شيعيان دوازده امامى در گرگان مى‌باشند. جعفر بن شريف گرگانى نقل كرده است كه اموالى را از طرف شيعيان گرگان به سامرا برد و به امام عسكرى عليه السّلام تحويل داد و پيام شيعيان هموطنش را به امام عليه السّلام رسانيد.[3] هم‌چنين در كتاب‌هاى رجال، نام شمارى از راويان احاديث و مؤلفان ممتاز گرگانى در اين عصر ذكر شده است؛ مانند ابو يحيى احمد بن داوود گرگانى كه داراى تأليفات متعددى بود.[4]

سيستان و سند

منطقه سيستان گرچه پناهگاه خوارج بود؛ ولى شواهدى وجود دارد كه نشان مى‌دهد شيعيان در اين منطقه نيز مى‌زيستند. چنان‌كه در ميان اصحاب ائمه عليهم السّلام نيز مردمانى از اين ديار بودند. وجود برخى عالمان شيعى در سيستان هم شاهدى بر حضور شيعيان در اين منطقه است؛ از آن جمله شيخ طوسى از محمد بن بحر

[1] - مجلسى، بحار الانوار، ج 51، ص 297 به نقل از كافى و الخرائج و الجرائح.

[2] - مقدسى، احسن التقاسيم، ص 365.

[3] - جعفريان، تاريخ تشيع در ايران، ج 1، ص 295.

[4] - نك، طوسى، الفهرست، ص 33 و 193 و نجاشى، همان، ص 454 و ص 381.