ايالت خراسان‌

خراسان ناحيه‌اى بود كه جمعيت زيادى از شيعيان را در خود جاى داده بود و گرايش‌هاى شيعى از قديم در نواحى خراسان وجود داشت. حضور چشمگير خراسانيان در نهضت عباسيان و قيام ابو مسلم خراسانى، كارگزار عباسيان در خراسان كه به نام آل محمد برپا شده بود، حاكى از وجود اين گرايش‌ها در منطقه است.[1] هم‌چنين در ميان اصحاب ائمه عليهم السّلام و راويان احاديث ايشان، به نام بسيارى از مردم خراسان برمى‌خوريم كه در كتاب‌هاى رجال، در شرح‌حال راويان حديث به نامشان اشاره شده است.[2]

از ميان شهرهاى خراسان، نيشابور به داشتن جمعيت شيعى بيشتر ممتاز بود.

چند تن از اصحاب بزرگ امامان عليهم السّلام و مؤلفان برجسته شيعه در نيمه اول قرن سوم، و آستانه غيبت صغرى از اين شهر برخاستند. خاندان فضل بن شاذان از معاريف شيعيان شهر بودند. فضل، خود از چهره‌هاى ممتاز شيعيان و از اصحاب امام هادى عليه السّلام بود كه كتاب‌هاى ارزشمندى نوشت.[3] وجود وكيلان امام دوازدهم (عج) در اين شهر حاكى از جمعيت چشمگير شيعيان و اهميت آنان در نيشابور است. از جمله وكيلانى كه نامشان ذكر شده، محمد بن شاذان نيشابورى مى‌باشد.[4]

[1] - ايرانيان به سبب اين‌كه از تبعيضات نژادى و طبقاتى امويان- كه عرب‌ها را بر ديگران برترى مى‌دادند- در رنج بودند از حركت‌هاى عدالت‌خواهانه حمايت مى‌كردند و از آن جايى كه اهل بيت عليهم السّلام و شيعيان به عدالت‌خواهى مشهور بودند- به‌ويژه اين‌كه ايرانيان سيره امام على عليه السّلام و حكومت مبتنى بر عدالت وى را از نزديك ديده بودند- گرايش به تشيع در بين ايرانيان قوى بود؛ به‌طورى كه مشاهده مى‌كنيم در قيام شيعى مختار ثقفى كه پس از واقعه عاشورا برپا شد بخش عمده ياران و سپاهيان مختار را ايرانيان تشكيل مى‌دادند.

[2] - ر. ك: طوسى، رجال، صص 200 و 216 و 218 و 342 و 376 و 386 و ....

[3] - كشى، رجال، ص 539.

[4] - ر. ك: طبرسى، اعلام الورى، ص 499.