وضع تپوگرافى وادى چالدران‌

وادى چالدران كه ميدان معركه اين جنگ مشئوم است، واقع در سمت شمال غربى شهر خوى و يكى از محالات اين حكومت محسوب و ما بين اين دو نقطه، نظر به مساحت نقشه‌ها، قرب پانزده فرسخ، و بستر يكى از شعبات رود آق‌چاى است. اين وادى را در غرب تپه‌هاى حدودى حاليه، فى ما بين ممالك ايران و روم و در شرق نيز كوه آق‌داغ كه قريه قره اينه و قريه زيوه من قراء معروف خوى در دامنه غربى آن، و در سمت شرقى وادى چالدران شمالا و جنوبا واقع و هر دو منزلگاه كاروان ايران است كه از تبريز به ارزنةالروم مى‌رود، محدود مى‌سازد.

وضع هندسى اين وادى، مستطيل و منحنى و استطاله آن هم از شمال غربى به جنوب شرقى است. چون وسط اين وادى مرتفع است، رود قره اينه كه منصبّ به رود ماكو مى‌شود، از جنوب به شمال جارى و رود زيوه نيز از تپه‌هاى حدودى نابع و از دو شعبه رو به جنوب سارى شده، به آق‌چاى مى‌ريزد. وضع تپوگرافى آن هم مركب از تپه‌هاى پست و بلند و يك دشت كوچك و سه بستر كم‌عرض رودهاى سابق الذكر؛ و مساحت سطحيه تمام اين وادى، قريب به هفتصد و پنجاه كيلومتر يا جريب، و دو هزار متر از درياى خزر مرتفع و از نقطه نظر عموميت، يكى از وادى‌هاى طبله جبال قفقازيه است.[1]

اما طرح نقشه جنگى طرفين: نظر به قول مورخين عثمانى، اردوى سلطانى پشت به كوه واقع راس حدود حاليه داده و در موقع موسوم به سلطان تپه‌سى آفتاب گردان براى سلطان زده، در يك منزلى گلوله توپ صف حرب را تعبيه و تشكيل نموده‌اند.

بنا بر اينكه جنگ در آسيا بوده، على العاده سردارى ميمنه به سنان پاشاى خادم سردار لشكر آناطولى- يعنى آسيا- محوّل شده با تمام قشون آسيايى مأمور به ميمنه؛ و حسن پاشاى سردار روم ايلى- يعنى اروپا- نيز سردار ميسره منصوب و به همراهى كل قشون روم ايلى مأمور به ميسره گرديده. و اين دو سردار نامدار، فورا ميمنه و ميسره را تشكيل نموده‌اند.

پشت قشون را با شترها و بارها تحكيم و ترصين كرده، فرماندهى ساقه را به شادى پاشا سپردند و على بيگ شهسواراوغلى هم مأمور به چرخه گرديد. و خود سلطان نيز سردارى قلب را در عهده گرفت. ارّابه‌هاى جنگى و باروبنه و توپ‌هاى بزرگ را از چرخها با زنجير به يكديگر محكم بسته و توپها را در پشت ارّابه‌ها در نقاط مناسب تعبيه نموده، قشون ينگى‌چرى را در ميان زنجيره توپها به وضع نيم دايره در دو خط، در پشت سپرهاى خاكى نگاه داشتند. سلطان سليم، در پشت قلب كه شش صف بود، در زير لواى مخصوص سلطنتى‌

[1] - از تحقيقات نگارنده.