براساس اين نگرش، مصلحت نظام مى‌تواند در كنار احكام شرعى عامل تصميم‌گيرى ولى‌فقيه باشد. به نظر امام، اين مصلحت‌انديشى نه‌تنها غيرشرعى نيست، بلكه از اختياراتى است كه شرع به حاكم اسلامى داده و پيامد ضرورى اعتقاد شارع به عقل و قبول مصلحت عقلايى براى مسائل اجتماعى از سوى اوست. بنابراين در نظريه ولايت‌فقيه، رهبرى جامعه اسلامى در تلاش دائم براى اجراى شريعت است، اما شريعتى فراتر از احكام اوليه و ثانويه.[1]

در مجموع اين‌گونه ديدگاه‌هاى ايشان كه تحولى در فقه سنتى بود، زمينه را براى رفع موانع و تسريع در حركت جمهورى اسلامى به سوى تحقق اهداف مختلف اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى فراهم آورد.

سرانجام امام‌خمينى در 14 خرداد 1368 در ميان موج ماتم و اندوه ميليون‌ها مسلمان در ايران و جهان پس از يك بيمارى دارفانى را وداع گفت و «با دلى آرام و قلبى مطمئن و روحى شاد و ضميرى اميدوار به فضل خدا» به ديار باقى شتافت.

ه) برخى ويژگى‌هاى فردى، اجتماعى و سياسى امام‌خمينى‌

آنچه امام‌خمينى را به‌عنوان رهبرى كاريزماتيك ممتاز كرده بود، مجموعه‌اى از ويژگى‌هاى فردى، اجتماعى، سياسى و عرفانى ايشان بود.

ايشان در زندگى فردى از جوانى به سير و سلوك معنوى و جهاد اكبر پرداخته بود و پس از اين مراحل وارد صحنه سياسى گرديد كه نتيجه آن را مى‌توان چنين برشمرد: تجلى روح عرفانى در تمام اعمال وى ازجمله تصميمات سياسى- اجتماعى، دارا بودن انگيزه الهى و سركوب نفس، مشاهده خود در محضر خداوند در تمام اعمال و رفتار، تلاش براى رضاى الهى در همه اعمال، شجاعت استثنايى، عزت نفس، صبر و بردبارى، سرسختى و ايستادگى در راه حق و نيز قدرت اثرگذارى بالا بر نفوس و عقول مردم.

شايد مطرح كردن رهبرى انقلابى به‌عنوان عارف، بسيار عجيب باشد؛ چه آنكه گام نهادن در مسير سير و سلوك عرفانى و شكل‌گيرى روحيات عرفانى در افراد، شخصيتى مى‌سازد كه‌

[1]. در فصل‌هاى آينده، اين مباحث به تفصيل خواهد آمد.