او در بيانى ديگر، كمال همه امور را در پرورش و تهذيب انسان مى‌دانست:

اين اشتباه است كه ما مى‌گفتيم كه ... رژيم نباشد، بس است ديگر؛ استقلال باشد، بس است؛ آزادى باشد، بس است. نخير، مسئله اين نيست. ما همه اينها را فداى انسان مى‌كنيم ... همه فداى انسان. انسان وقتى درست بشود، همه چيز درست مى‌شود.[1]

بر اين بنياد، امام‌خمينى احياى هويت انسانى و اسلامى را رمز پايدارى، عزت و قدرت كشور مى‌داند و مهم‌ترين راهكار تحقق آن را نيز احياى انسانيت مى‌شمارد.

د) آزادى‌

آزادى يكى از شعارهاى اصلى انقلاب اسلامى بوده است و بى‌شك از عوامل رخداد انقلاب‌ها را مى‌توان سركوب آزادى‌ها دانست؛ چنان‌كه از ويژگى‌هاى مهم نظام سياسى در تاريخ ايران معاصر به‌ويژه دوران پهلوى نيز استبداد بوده و بسيارى از مبارزات و جنبش‌ها در ايران براى تحقق آزادى صورت مى‌گرفته است. آزادى يكى از مفاهيمى است كه امام‌خمينى به گونه‌اى بنيادين از آن دفاع مى‌كند. وى با توجه به تجربه سركوب آزادى‌ها در رژيم گذشته، از تحقق آزادى به‌عنوان هدفى مهم ياد مى‌كرد. ايشان آزادى را نه شعارى سياسى، بلكه «حق اوليه» بشر مى‌داند كه مى‌خواهد آزاد باشد.[2] امام منشأ آزاديخواهى را اصل توحيد مى‌داند و در پاسخ به خبرنگار تايمز لندن مى‌گويد:

ريشه و اصل همه عقايد كه مهم‌ترين و باارزش‌ترين اعتقادات ماست، اصل توحيد است. اين اصل به ما مى‌آموزد از هيچ انسانى نبايد اطاعت كرد، مگر اينكه اطاعت او، اطاعت خدا باشد. براين اساس، هيچ انسانى هم حق ندارد انسان‌هاى ديگر را مجبور به تسليم در برابر خود نمايد. ما از آن اصل، آزادى بشر را مى‌آموزيم كه هيچ فردى حق ندارد انسانى يا جامعه و ملتى را از آزادى محروم كند؛ براى او قانون وضع كند؛ رفتار و روابط او را بنا به درك و شناخت خود- كه بسيار ناقص است- يا بنا به خواسته‌ها يا اميال خود تنظيم نمايد.[3]

[1]. همان، ج 8، ص 66.

[2]. همان، ج 3، ص 510.

[3]. همان، ج 5، ص 387.