مسلمانان را عضوى از «امت واحده» دانست‌[1] و پيامبر (ص) نيز ميان افراد قبايل مختلف صيغه برادرى خواند و قوم‌گرايى و قبيله‌گرى را تعصبى جاهلانه خواند.[2] پيامبر اكرم (ص) در آخرين مراسم حج، فرمود:

اى مردم! خداى شما يكى است و پدرتان يكى. نه عرب بر عجم برترى دارد، نه عجم بر عرب؛ نه سياه‌پوست بر گندمگون برترى دارد، نه گندمگون بر سياه‌پوست؛ مگر به پارسايى و تقوا.[3]

اما پس از رحلت پيامبر (ص)، به‌ويژه از اواسط دوره خلافت عثمان، ارزش‌هاى دوران جاهليت و تعصبات قومى و قبيله‌اى دوباره رخ نمود. نقطه اوج اين بازگشت، در دوره امويان بود كه اعرابِ مسلمان بر ساير مسلمانان برترى داده شدند و از مزاياى بيشترى برخوردار گرديدند. «امويان براى تحكيم فرمانروايى خود، مدعى برترى عرب بر مسلمانان ديگر شدند. به همين سبب مسلمانان غيرعرب را در معرض انواع تبعيض‌ها قرار دادند.»[4]

استاد شهيد مطهرى در اين‌باره مى‌گويد:

بعد از وفات پيامبر (ص) مسير اين انقلاب و شكل و محتواى آن تا حدود زيادى عوض گرديد. بدين ترتيب كه از اواخر قرن اول هجرى تلاش‌هايى آغاز شد تا اين انقلابِ ماهيتاً اسلامى، يك انقلابِ ماهيتاً قومى و عربى تعبير شود.[5][6]

[1]. انبياء( 21): 92؛ مؤمنون( 23): 52.

[2]. بنگريد به: فتح( 48): 26.

[3]. محمدباقر مجلسى، بحار الانوار، ج 73، ص 250، ح 13.

[4]. حميد عنايت، سيرى در انديشه سياسى عرب، ص 4.( با اندكى تغيير)

[5]. مرتضى مطهرى، پيرامون انقلاب اسلامى، ص 27.

[6] حسينى فر، رضا، امام خمينى و بيدارى اسلامى، 1جلد، - - -، چاپ: ---، ---.