كرد. 11 در ريحانة الأدب، محض احتياط هردو تاريخ 393 و 383 ذكر شده است. در الوسيط و تأسيس الشّيعة سال 383 را سال وفات او آورده‌اند و قول راحج و غالب همين سال را تأييد مى‌كند.

آثار خوارزمى‌

مشهورترين اثرى كه از خوارزمى برجاى مانده رسائل است كه حاوى نامه‌هاى اوست.

ديوان اشعار او همان‌گونه كه ذكر شد، بيشتر آن از ميان رفته و كمى از آن باقى مانده است.

در ريحانة الأدب در باب آثار او آمده است:

1- ديوان شعر.

2- رسائل كه در قاهره، استانبول و بمبئى چاپ شده است.

3- مفيد العلوم و مبيد الهموم كه در دمشق و مصر چاپ شده است. 12

انديشه و نگرش خوارزمى از خلال نگارش او

در زندگى پرحوادث خوارزمى، دو حادثه شايد بيش از همه جلب‌نظر كند:

1- اتّصال او به صاحب بن عبّاد و انقطاع از او.

2- مناظره با بديع الزّمان همدانى.

مى‌دانيم كه بين صاحب بن عبّاد و متنبّى اختلافى بود كه بيشتر اختلاف سليقه بود تا عقيده. اتّصال اديبى چون خوارزمى به محضر اديبى قدرتمند و در منصب وزارت، يعنى صاحب، فرصتى بود براى دامن زدن و طرح اين اختلاف از زبان ديگران. گرچه خوارزمى از پيوستن به صاحب، چيز ديگر مى‌خواست و كمتر برآن بود تا خود را در دام اختلافات شخصى و خود محورهاى ادبى و شعرى- كه مع التّأسف قرن چهارم هجرى سخت بدان مبتلا بود- افكند. اين امر به درستى براى نگارنده روشن نيست، ولى برخلاف نظر قاطع و جازم زكى مبارك كه در اين‌باره بيان كرده است، نظرى ديگر دارد.

در يكى از رساله‌ها نكوهشى از اخلاق كاسبانه و متلوّن متنبّى به ميان مى‌آيد و در آن رساله، متنبّى نه به جهت فنّى و ادبى بلكه از جهت رفتار يا بهتر بگوييم نه علما بلكه‌