آنچه كه تلف شده، نفس باشد يا مال. و اگر تصادم به غير فعل آنها و بدون كوتاهى آنها باشد، به اينكه باد بر آنها غلبه كند، ضمانى نيست. و اگر يكى از آنها تفريط كند نه ديگرى پس تفريط كننده ضامن است. و اگر يكى از دو كشتى ايستاده يا مانند ايستاده باشد و صاحبش تفريط نكرده باشد ضامن نمى‌باشد. ج 4 ص 371

(227)

مسأله 65- اگر چهارپاى شخصى، زراعت ديگرى را بخورد يا آن را خراب كند، چنانچه صاحبش با آن باشد- چه سوار آن باشد، يا آن را سوق بدهد، يا افسارش به دست او باشد يا همراه آن باشد- آنچه را كه تلف كرده ضامن مى‌باشد. و اگر همراه آن نباشد، به اينكه مثلًا از طويله‌اش فرار كند و داخل زراعت ديگرى شود، در صورتى كه در شب باشد ضامن آنچه را كه تلف كرده مى‌باشد. البته ضمان آن شخص در جايى كه از اختيارش بيرون باشد، مورد اشكال است و احتياط (واجب) ضمان است. و اگر در روز باشد ضمانى بر او نيست. ج 3 ص 339

مسأله 66- اگر گوسفند يا غير آن در دست چوپان، يا چهارپا در دست عاريه كننده يا مستأجر آن باشد و آنها زراعت يا غير آن را تلف نمايند ضمان آن بر چوپان و مستأجر و عاريه كننده است، نه بر مالك و عاريه دهنده. ج 3 ص 339

- ر. ك./ 328/ مس/ 10.

س 58- عده‌اى دامدار و مالكين حيوانات از قبيل شتر و گاو و گوسفند تعمّداً حيوانات خود را آزاد گذاشته و موجب تعدّى به كشت و زرع ديگران شده و صاحبان كشت هم به آنها اعلام كرده كه حيوانات آنها به زرعهاى آنها خسارت وارد مى‌كند اگر صاحبان حيوانات اعتنايى نكرده و آنها را آزاد گذاشتند و داخل كشت يا باغ مردم شده و خسارت وارد آوردند آيا صاحبان باغ حق دارند آنها را با تير يا سنگ يا آلت ديگرى به قتل رسانند. و اگر چنانچه رساندند ضامن قيمت آنها هستند يا خير؟

ج- حق ندارند و اگر حيوانات را بكشند ضامنند لكن صاحب حيوانات ضامن خسارات هستند. ج 2 ف ص 543- 544

(328)

س 63- حسب نظر مبارك در تحرير الوسيله جلد دو ص 563 مسأله 15- در جريان تصادف وسائط نقليه طرفين ضامن نصف ديه و نصف قيمت وسيله نقليه يكديگر مى‌باشند در اين فرض چنانچه يكى از طرفين يا هر دو مصدوم شوند آيا در خصوص‌