دوم.استعمال مشتق در ذاتى كه در گذشته متصف به اين صفت بوده و الآن اين اتصاف و تلبس از او سپرى شده است.مثلا زيد ديروز مسافر بوده و الآن از سفر برگشته است.شما مى‌گوييد:زيد مسافر و...

سوم.استعمال مشتق در ذاتى كه هنوز متلبس به اين صفت نشده بلكه در آيندۀ نزديك داراى اين وصف خواهد شد.مثلا زيد فردا مسافرت خواهد كرد و شما الآن مى‌گوييد زيد مسافر و...

از اين سه قسم،قسم اول،بالاجماع،استعمالش حقيقى است عند الكل؛و قسم سوم هم بالاتفاق،استعمالش مجازى است.نزاع بر سر قسم ثانى است كه آيا به قسم اول ملحق است يا به قسم ثالث؟

اشاعره و متقدمين از علماى شيعه مى‌گفتند:مشتق،در اعم از ما تلبس و ما انقضى عنه التلبس حقيقت است.يعنى از آن سه قسم استعمال،قسم اول و دوم، هر دو،حقيقت‌اند.

معتزله و متأخرين از علماى اماميه مى‌گويند:مشتق،حقيقت است در خصوص ما تلبس بالمبدا فى الحال و مجاز است در ما انقضى عنه التلبس و در اين ميان،تفصيلات ديگرى هم هست كه مهم نيست.

جناب مظفر مى‌فرمايد:

به نظر ما قول معتزله و متأخرين اماميه حق است.اما قبل از بيان استدلال بايد محل نزاع را مقدمتا تعيين كنيم و موضوع نفى و اثبات را مشخص سازيم.

ابتدا براى روشن شدن محل نزاع،مثالى مى‌زنند سپس در چهار امر بحث مى‌كنند.

اما مثال،هم محل نزاع را روشن مى‌كند و هم ثمرۀ اين مبحث را روشن مى‌سازد و آن اينكه در روايات وارد شده است كه:

وضو گرفتن يا غسل كردن با آبى كه مسخن بالشمس است(يعنى در اثر تابش آفتاب گرم شده است)مكروه است،حال آبى داريم كه يك ساعت قبل مسخن بالشمس بوده ولى الآن تسخين زايل شده است و دوباره سرد شده و به حال اول و