دربند، مسجد جامع و حسینیه

نویسنده (ها) : حسن موسوی زاده

آخرین بروز رسانی : جمعه 22 آذر 1398

دربند، مسجد جامع و حسینیه \ masjed(d-e) jāmeʾ va hoseyniy(yy)e-ye dar-band\ ، مسجد و حسینیه‌ای قدیمی روبه‌روی یکدیگر در خیابان دربند، بعد از کلانتری، کوچۀ شهید محمد میری، جنب بن‌بست لادن، واقع در شهرداری منطقۀ 1 تهران.

مسجد جامع

از زمان دقیق ساخت این مسجد اطلاعی در دست نیست؛ اما بنا بر گفتۀ اهالی دربند دارای پیشینۀ زیادی است. این مسجد که ظاهراً در زمینی وقفی بنا شده، تا به امروز (1389 ش) چندین بار تخریب، و نوسازی شده است. آخرین بار این مسجد در 1383 ش به صورت کامل تخریب شد و در 1386 ش با زیربنای 600 مـ2 در دو طبقه و یک زیرزمین به بهره‌برداری رسید.

طبقۀ اول این مسجد عموماً ویژۀ استفادۀ آقایان، و بالکن آن ویژۀ استفادۀ خانمها ست. مسجد جامع دربند 3 درِ ورودی دارد که دوتای آن مخصوص آقایان، و یکی از آنها مختص خانمها ست. این مسجد دارای گنبد، شبستان، محرابی به بلندی 6 متر و چند پنجره با شیشه‌های رنگی است. در داخل مسجد و بر روی کاشیهای پیرامون شبستان، آیه‌هایی از قرآن کریم، بر روی کاشیهای سمت راستِ محراب عباراتی از نماز غفیله، و در سمت چپ آن دعای فرج امام زمان (ع) منقوش است. سقف بالای محراب نیز به آینه‌کاری مزین شده است. در درون حیاط، صندوق قرض‌الحسنۀ مسجد، 3 درخت چنار تنومند کهن‌سال، یک حوض و سرویس بهداشتی وجود دارد.
نماز جماعت در مسجد جامع دربند در نوبت مغرب و عشا، و در ماه رمضان در 3 نوبت اقامه می‌شود. افزون بر این، در این مسجد هر هفته مراسم خواندن دعاهای توسل و کمیل برگزار می‌گردد. از امامان جماعت این مسجد می‌توان به سید جعفر دربندی، سید عبدالله میری، محمد جمشیدی، و امروزه سید احمد اسلامی اشاره کرد. پیش از انقلاب اسلامی در این مسجد سخنرانانی چون حجج‌ اسلام علی‌اکبر ناطق‌نوری، شجونی و قرائتی به ایراد سخنرانی می‌پرداختند.

حسینیۀ دربند

حسینیه یا تکیۀ دربند از حسینیه‌های قدیمی شمیران به شمار می‌آید. به گفتۀ یکی از اهالی قدیمی محله، پیشینۀ این حسینیه به دورۀ ناصری بازمی‌گردد. در آن زمان سید ابوتراب دربندی و چند تن از خیّرانِ دربند تصمیم گرفتند تا در آن محل حسینیه‌ای برپا کنند. از همین رو، این حسینیه در زمینی به مساحت 900 مـ2 با 10 طاق‌نمای کوچک و یک طاق‌نمای بزرگ که تالار نام داشت و جایگاه علما، بزرگان و معتمدان محلی بود، پایه‌گذاری شد.
مساحت طاق‌نمای بزرگ یـا تالار 80 مـ2 بود که حدود 5/ 1 متر بالاتر از سطح زمین قرار داشت. در درون یکی از طاق‌نماهای کوچک، تصاویری از سید مهدی دین‌پرور، سید جعفر دین‌پرور و سید ابوتراب دربندی، از علمای بزرگ دربند نصب شده است. گفته می‌شود هر یک از این طاق‌نماها برای یکی از طایفه‌های دربندی ساخته شده، و همچنین سکویی با مساحت 100 مـ2 در محوطۀ وسط حسینیه برای مراسم تعزیه‌خوانی بنا شده است.
این حسینیه از دو طبقه و یک زیرزمین تشکیل شده است. طبقۀ اول مخصوص استفادۀ آقایان، و بالکن مختص استفادۀ خانمها ست. بر روی کتیبه‌هایی که دور تا دور حسینیه نصب شده است، احادیثی در شأن و منزلت امام حسین (ع) و نقاشیهایی از گنبد و بارگاه آن حضرت و حضرت عباس (ع) به چشم می‌خورد. سقف و ستونهای حسینیه در دهۀ 1380 ش به هنرمندی سید جواد میری لمبه‌کوبی شده است. همچنین در درون حسینیه و اطراف آن علامتهای مربوط به مراسم سوگواری امام حسین (ع) وجود دارد.

مراسم سوگواری امام حسین (ع) در حسینیۀ دربند همواره از اول تا بیستم محرم به طول می‌انجامد و معمولاً حدود 15 شب، سوگواران اطعام می‌شوند. همچنین در این ایام در حسینیۀ دربند، همه‌ساله مراسم نخل‌گردانی برگزار می‌شود.
در این حسینیه نیز در دهۀ پایانی حکومت رضا شاه (سل‌ 1304-1320 ش)، و در پی ممنوعیت اجرای مراسم سوگواری امام حسین (ع)، همانند دیگر حسینیه‌های تهران به ندرت مراسمی برگزار می‌شد و تنها گاهی هیئت کوچک محلی در حسینیه به فعالیت می‌پرداخت. در 1321 ش و در ابتدای سلطنت محمدرضا شاه (سل‌ 1321- 1357 ش) این موانع برچیده شد، و خیّران دربند به سرپرستی سید جعفر دربندی فرزند سید ابوتراب که از علمای بزرگ دربند بود، در صدد بازسازی حسینیه برآمدند. تا دهۀ 1320 ش، سقف این حسینیه با چادری پوشیده شده بود؛ اما در 1335 ش، در اثر بارندگی سقف چادری حسینیه و دیوارهای آن تخریب شد. ازاین‌رو، حسینیۀ دربند بار دیگر بازسازی گردید و این بار سقف آن به صورت شیروانی ساخته شد.
حسینیه و مسجد جامع دربند در وقایع پیش از انقلاب اسلامی ایران نقش بسزایی ایفا کرده‌اند. در آن زمان کلانتری دربند به سبب نزدیکی این دو مکان به کاخ سعدآباد تمام فعالیتهایی را که در آنجا صورت می‌گرفت، تحت نظر داشت. مسجد جامع و حسینیۀ دربند ارتباط زیادی با یکدیگر دارند و حتى اعضای هیئت امنای هر دو یکسان‌اند. همچنین در مناسبتهای اعیاد و سوگواری، میان مسجد جامع و حسینیۀ دربند تعامل ویژه‌ای برقرار است. جشن و اعیاد، همواره در مسجد جامع، و مراسم سوگواری در حسینیه برگزار می‌شود. آیینهای مربوط به ماه رمضان نیز در مسجد جامع صورت می‌پذیرد.
افزون بر اینها حسینیه دارای کتابخانه‌ای با چندین هزار جلد کتاب است. پایگاه بسیج برادران مسجد جامع دربند، در مسجد صاحب‌الزمان (ع) باغ شاطر، و پایگاه بسیج خواهران نیز در درون حسینیۀ دربند واقع شده‌اند («کوتاه ... »، بش‌ ).

مآخذ

شکوری، مهدی (از اعضای هیئت امنای مسجد جامع و حسینیۀ دربند)، مصاحبه با مؤلف؛ «کوتاه از حسینیۀ دربند»، همشهری (مل‌ )؛ نیز:

Hamshahri, www.hamshahrionline.ir/ newspaper-arch/ vijename/ mahal/ 1384/ Mahele/ 841116/ mehrab.htm (acc. May 24, 2010).
حسن موسوی‌زاده