جهان نما، موزه

نویسنده (ها) : حسن موسوی زاده - سیما طایفه

آخرین بروز رسانی : چهارشنبه 20 آذر 1398

جهان‌نما، موزه \ mūze-ye jahān-namā\ ، موزه‌ای واقع در مجموعۀ تاریخی ـ فرهنگی نیاوران که به همراه دیگر بناهای مجموعه (شامل کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی، کاخ و کتابخانۀ اختصاصی نیاوران) در تاریخ 6/ 3/ 1377 ش به شمارۀ 025‘2 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است (برای آگاهی بیشتر دربارۀ ابنیۀ تاریخی مجموعۀ نیاوران، ﻧﻜ : ه‌ د، احمدشاهی، کوشک؛ صاحبقرانیه، کاخ؛ نیاوران، مجموعۀ تاریخی ـ فرهنگی).

موقعیت قرارگیری ساختمان موزه در جبهۀ جنوب غربی محوطۀ باغ نیاوران و نیز در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه است. قدمت ساختمان فعلی به دورۀ پهلوی دوم بازمی‌گردد، اما برخی روایات شفاهی حاکی از این است که اصل بنا در دورۀ قاجار، مطبخ بناهای سلطنتی بوده است (برای آگاهی بیشتر دربارۀ تاریخ احتمالی ساخت بنا، ﻧﻜ : از عطر ... ،15). بر ما روشن نیست که بنای مذکور در دورۀ پهلوی اول، هنگامی که کاخ صاحبقرانیه به‌منظور برپایی جشن ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه، همسر اول وی مهیا می‌شد، مورد بازسازی و تغییرات قرارگرفت یا نه. اما دانسته است که در دهۀ 1350 ش، این ساختمان که برای نگهداری و نمایش آثار اهدایی به فرح دیبا و یا اشیاء خریداری‌شده توسط وی، در نظر گرفته شده بود، بازسازی شد. در این بازسازی تلاش شد تا ضمن حفظ طرح داخلی ساختمان، فضای آن متناسب با نمایش آثار تاریخی ـ هنری مهیا شود؛ به طور نمونه، یک تخته سقف چوبی نقاشی‌شده از آبادۀ فارس به ساختمان منتقل کردند و در سقف تالار اصلی کار گذاشتند.
بنا در 1355 ش مشتمل بر 4 سالن در طبقۀ همکف و یک سالن در زیرزمین آماده شد و جهان‌نما نام گرفت. این نام برگرفته از نام عمارتی قدیمی است که به دستور ناصرالدین شاه پیش از کاخ صاحبقرانیه ساخته شده، و به‌سبب اشراف آن (در جبهۀ جنوبی) بر منظرۀ تهران، بدین نام مشهور گشته بود. این نام‌گذاری ضمن اینکه خاطرۀ بنای قدیمی را زنده می‌دارد، به‌سبب گرد هم آمدن اشیاء باستانی و آثار هنری از تمدنها و نقاط مختلف جهان در یک ساختمان، بهترین و گویاترین نام برای این مجموعۀ برگزیده است. این مجموعه در بهمن‌ماه 1376 با کاربری فرهنگی، تحت عنوان موزۀ جهان‌نما گشایش یافت.
موزۀ جهان‌نما در مهر 1383 به‌منظور مرمت و ساخت ویترینهای جدید، نصب سیستم نورپردازیِ روزآمد، کف‌سازی و بازسازیِ فضای داخلی، و طراحی و نصب سیستم حرارتی و برودتی جدید تعطیل، و سپس در اردیبهشت 1385 بازگشایی شد. این موزه امروزه در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار دارد.
آثار تاریخی به نمایش درآمده در موزۀ جهان‌نما به دو بخشِ اشیاء تاریخی متعلق به تمدن ایرانی و تمدنهای دیگر ملتها، و آثار هنرهای تجسمی معاصر ایران و جهان تقسیم شده است.
در بخش اشیاء تاریخی، پیکره‌ها و آثار مفرغی لرستان در هزارۀ 2 و 1 ق‌م، پیکره‌ها و سفالهایی از شمال ایران (املش) متعلق به نیمۀ دوم هزارۀ 1 ق‌م، دورۀ سلوکی، اشکانی و سده‌های میانۀ اسلامی، و نیز پیکره‌ها و ظروفی از تمدن مصر، تمدن موچیکا و لامبایک متعلق به شمال پرو، تمدن اینکا متعلق به آمریکای جنوبی، و آثاری از شرق دور و آفریقا دیده می‌شود.
در بخش هنرهای تجسمی، تابلوها و مجسمه‌هایی از هنرمندان صاحب‌سبک ایرانی چون پرویز تناولی، بهمن محصص، اردشیر محصص، سهراب سپهری، حسین زنده‌رودی، فریده لاشایی، ایران درودی، سیراک ملکونیان، ژازه طباطبایی، مش اسماعیل، ناصر اویسی، جعفر روح‌بخش، فرامرز پیلارام و همچنین آثاری از هنرمندان مشهوری چون پابلو پیکاسو، سالوادور دالی، پل گوگن، پیر رنوار، ژرژ براک، مارک شاگال، سزار بالداچینی و ماری لورنسن که تأثیری ژرف در تاریخ هنر مدرن جهان داشتند، و نیز تابلوهایی از هنرمندان سده‌های 19 و 20 م، به نمایش درآمده است.

مآخذ

از عطر باغ نیاوران، گزیدۀ آثار هنری مجموعۀ فرهنگی ـ تاریخی نیاوران، تهران، 1385 ش؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ موزۀ جهان‌نما، بروشور منتشرشده از سوی مجموعۀ فرهنگی ـ تاریخی نیاوران.

سیما طایفه ـ حسن موسوی‌زاده