جم، دبیرستان

نویسنده (ها) : مسعود تاره

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 19 آذر 1398

جم، دبیرستان \ dabīrestān-e jam\ ، دومین دبیرستان پسرانۀ شمیران واقع در قلهک (تأسیس: پس از 1320 ش/ 1941 م).
در 1308 ش، وزارت فرهنگ چند دبستان به مجموعۀ مدارس حومۀ تهران افزود و در این سال، روستای قلهک از توابع شمیران برای نخستین‌بار دارای مدرسه شد. مدرسۀ قلهک در تیغستان (بین زرگنده و پل رومی) قرار داشت و بعدها دبستان شمارۀ 7 قلهک نام گرفت. دانش‌آموزان پسر و دختر این دبستان از روستاهای دروس، زرگنده و تیغستان بودند.
اطلاعات مربوط به نخستین دورۀ فعالیت مدرسۀ قلهک ناهمگون است. بنا بر سالنامۀ دبیرستان جم، مدرسۀ قلهک در نخستین سالهای فعالیت خود دو کلاس درس داشت که آقای نجم‌آبادی به‌عنوان معلم و مدیر، آن را اداره می‌کرد و 25 دانش‌آموز کلاس اول و 11 دانش‌آموز کلاس دوم در آن تحصیل می‌کردند (ص 81). این گزارش با آمار مدارس حومۀ تهران در سالهای 1312 تا نیمۀ نخست 1314 ش هماهنگ است (سالنامه و احصائیه، احصائیۀ دبستانها، 29). اما در آمار سال تحصیلی 1314-1315 ش، دبستان قلهک به‌صورت دوکلاسه، و دارای 91 دانش‌آموز دختر و پسر، با دو نفر معلم ثبت شده است (سالنامه و آمار، آمار رسمی دبستانها، 32).
به‌هرحال، بین سالهای 1308-1316 ش، دبستان قلهک افزون بر افزایش دانش‌آموزان، کلاسهای درس خود را تا سال چهارم افزایش داد. در این مدت به ترتیب حسن قوامی، رضا تقوی، صفوی، میرزا محمد خان مؤید نوری، آقاخان شکوهی و غلامحسین قاسمی سمت مدیریت و آموزگاری دبستان را برعهده داشتند. در 1317 ش، هم‌زمان با مدیریت آقای باغچی، از دانش‌آموختگان دانش‌سرای کشاورزی، یک کلاس آموزش کشاورزی موسوم به کلاس فلاحت به‌عنوان کلاس پنجم به دبستان اضافه شد (سالنامۀ دبیرستان جم، 81-82).
در 1318 ش، پس از انتقال آقای باغچی به ورامین و انتساب محمدعلی وکیل به مدیریت دبستان، محل دبستان قلهک به‌سبب فرسودگی ساختمان و افزایش شمار دانش‌آموزان، از تیغستان به زرگنده انتقال یافت. مکان جدید دبستان خانه‌ای اجاره‌ای متعلق به سرهنگ باقر نیک‌اندیش بود. در این سال، کلاس ششم فلاحت نیز به دبستان افزوده شد. تا 1320 ش، دبستان قلهک به‌صورت مختلط بود و مدرسه، ساختمان اختصاصی نداشت؛ اما در 1319 ش، به همت مدیر مدرسه و جمعی از اهالی منطقه و با دعوت از محمود جم، وزیر دربار در کابینۀ متین دفتری، جشنی برپا شد و از طریق آن، وزارت فرهنگ، ساختمانی اختصاصی برای دبستان پسرانۀ قلهک بنا کرد.
ساختمان جدید با هزینۀ 38 هزار تومان در زمین گورستان قدیمی قلهک واقع در کوچۀ سجاد، شامل 6 کلاس درس، یک تالار و یک ساختمان برای سکونت مدیر و سرایدار ساخته شد و از آن پس، دبستان پسرانۀ قلهک، «جم» نام گرفت.
دبستان جم در زمان تأسیس بهترین امکانات را در میان مدرسه‌های شمیران داشت (سالنامۀ دبیرستان شاهپور، چ 1325 ش، 64-65؛ «نظری به ... »، 41). اندکی بعد، هم‌زمان با ساخت بنای مدرسۀ جم، محمدعلی وکیل از مرآت، وزیر وقت فرهنگ، درخواست تأسیس مدرسۀ دخترانه‌ای در قلهک کرد.
در خرداد 1320، مدرسۀ دخترانۀ قلهک با نام دبستان شمارۀ 76 در ساختمانی اجاره‌ای به مدیریت خانم فروغ‌الزمان ستاره، همسر محمدعلی وکیل، شروع به کار کرد. در 1323 ش، مدرسۀ دخترانۀ قلهک 5 کلاس، 4 معلم، 86 دانش‌آموز دختر، و 16 دانش‌آموز پسر داشت که بیشتر آنها ساکن قلهک و زرگنده بودند (سالنامۀ دبیرستان شاهپور، چ 1323 ش، 8- 9).
برای تهیۀ ساختمان اختصاصی دبستان دخترانه از همان زمان اقداماتی صورت گرفت. به‌این‌منظور در 1320 ش، وزارت فرهنگ، موقوفۀ علی بابا در قلهک را که از سوی ادارۀ کل اوقاف برای فروش ارائه شده بود، برای ساختمان دبستان دخترانۀ قلهک انتخاب کرد. گرچه کار ساخت بنای مدرسه به‌سبب حوادث شهریور 1320 ش، تا مدتی ناتمام ماند، در 1324 ش، با مساعدت زند، وزیر جنگ، و با کمک مالی اهالی، مبلغ 8 هزار تومان برای ساخت مدرسه فراهم آمد؛ اما به‌دلیل نامعلوم بودن شرایط مالکیت زمین، وزارت فرهنگ موفق به خریداری آن نشد و سرانجام، زمین مدرسه به مدت 30 سال به اجارۀ آموزش و پرورش درآمد (سالنامۀ دبیرستان شاهپور، چ 1325 ش، 62-65). کلنگ بنای دبستان دوشیزگان قلهک روز جمعه 27/ 7/ 1324 ش به‌دست غلامحسین رهنما، وزیر فرهنگ، به زمین زده شد. محمدعلی دانشور معروف به فرهود نیز چکامه‌ای به این مناسبت سرود که در دبستان جم قلهک در حضور میهمانان خوانده شد («دبستان ... »، 322).
بنابر آمار مدارس منطقۀ شمیران، مدرسۀ پسرانۀ جم قلهک تا 1324 ش به‌صورت دبستان 6کلاسه با مدیریت محمدعلی وکیل اداره می‌شد و 6 آموزگار و 2 مستخدم داشت. در کلاس اول خانم الهامی، کلاس دوم خانم قربانی، کلاس سوم آقای فرمهین و کلاس چهارم خانم ازگیلی آموزگار بودند و کلاسهای پنجم و ششم فلاحت را آقایان عجمی و فتح‌اللٰهی اداره می‌کردند (سالنامۀ دبیرستان شاهپور، چ 1324 ش، 24). ظاهراً، بیشتر آموزگاران به‌صورت موقت در مدرسه تدریس می‌کردند و پس از مدتی، جای خود را به آموزگاران جدید می‌دادند؛ به‌طوری‌که در 1325 ش، آموزگاران کلاسهای اول تا چهارم عوض شدند. در این سال، دبستان جم 211 دانش‌آموز و 12 فارغ‌التحصیل سال ششم داشت (سالنامۀ دبیرستان شاهپور، چ 1325 ش، 12-13).
نخستین کلاس تحصیلات متوسطۀ مدرسۀ جم پس از 1320 ش تشکیل شد. در 1325 ش، حسن سیادتی به جای محمدعلی وکیل مدیریت دبیرستان را برعهده گرفت و دورۀ اول متوسطۀ دبیرستان جم کامل، و دورۀ دوم متوسطه نیز به دبیرستان افزوده شد. در دورۀ مدیریت سیادتی بخش دبستان از متوسطه جدا شد و از آن پس، مدرسۀ جم به‌صورت دبیرستان به فعالیت خود ادامه داد. مدیران بعدی مدرسه پاکروان، شهیدزاده، قره‌گوزلو و گرجی بودند.
دبیرستان جم تا 1331 ش 4 کلاس متوسطه داشت. تنها کلاس دورۀ دوم متوسطۀ آن کلاس چهارم علمی بود (سالنامۀ دبیرستان جم، 22). در 1335 ش، افزون‌بر رشتۀ علمی، کلاس چهارم ادبی هم به دبیرستان افزوده شد. در 1336 ش، با انتصاب آقای مروستی به مدیریت دبیرستان، دورۀ شش‌سالۀ طبیعی، کامل، و هم‌زمان چند اتاق در قسمت شمالی به ساختمان مدرسه افزوده شد. آزمایشگاه علمی دبیرستان نیز در این زمان آغاز به کار کرد (همان، 85-86). در 1340 ش، دبیرستان دو رشتۀ ریاضی و طبیعی را به‌صورت دورۀ دوم متوسطه داشت (برای مشاهدۀ آمار کلاسهای درس مدرسه از 1330 تا 1344 ش، نک‌ : همان، 24). در 1344 ش، در دورۀ مدیریت جعفر طاهری ساختمان قسمت شمالی مدرسه تکمیل، و یک طبقه به آن اضافه شد (همان، 4).
در حدود سال 1344 ش، معلمان برجسته‌ای در دبیرستان جم به تدریس می‌پرداختند. دکتر اسماعیل حاکمی والا، از چهره‌های ماندگار و استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، که در آن زمان به تازگی موفق به دریافت درجۀ دکتری شده بود، در دبیرستان جم به‌عنوان معلم ادبیات تدریس می‌کرد (همان، 27- 28، برای معرفی اجمالی معلمان مدرسۀ جم در دهۀ 1340 ش، نک‌ : 8 ﺑﺒ )
در دهۀ 1340 ش، زیر نظر صفارزاده، معلم ورزش دبیرستان، تیمهای ورزشی در رشته‌های والیبال، بسکتبال، فوتبال، کشتی و شطرنج فعالیت داشتند. اعضای تیمهای ورزشی دبیرستان در مسابقات آموزشگاههای کشور موفق به کسب جوایزی نیز شده بودند (نک‌ : همان، 166 بب‌ ).
دبیرستان جم به‌همراه دبیرستان شاهپور باغ‌فردوس (جلال آل احمد کنونی) مدتها به‌عنوان بهترین دبیرستان شمیران شناخته می‌شد. مشاهیر و هنرمندان پرشماری همچون علی‌اکبر ولایتی، آیدین آغداشلو، عباس کیارستمی و نصرالله افجه‌ای از فارغ‌التحصیلان دبیرستان جم‌اند. دبیرستان جم پس از انقلاب اسلامی با نام ایران به کار خود ادامه داد. امروزه دبستان فردوسی در خیابان شریعتی، خیابان سجاد در محل این دبیرستان برپا ست.

مآخذ

«دبستان قلهک»، جلوه، 1324 ش، ش 6؛ سالنامۀ دبیرستان جم، نشریۀ انجمن ادبی، تهران، 1345 ش، شم‌ 44-45؛ سالنامۀ دبیرستان شاهپور، سال تحصیلی 1322-1323، تهران، 1323 ش؛ همان، سال تحصیلی 1323-1324، تهران، 1324 ش؛ همان، سال تحصیلی 1324-1325، تهران، 1325 ش؛ سالنامه و آمار 1314-1315، شرکت سهامی چاپ، تهران؛ سالنامه و احصائیۀ 1312-1313 و 1313-1314، شرکت سهامی چاپ، تهران؛ «نظری به ساختمانهای نوبنیاد فرهنگ در سال 1319»، آموزش و پرورش، 1319 ش، س 10، شم‌ 10 و 11.

مسعود تاره