ثبت احوال، شمیرانات

نویسنده (ها) : هما عطاری

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 19 آذر 1398

ثبت احوال شمیرانات \ sabt-e ahvāl-e šemīrānāt\ ، اداره‌ای واقع در زعفرانیه، خیابان مقدس اردبیلی، پس از چهارراه پسیان.
به موجب تصویب‌نامۀ شمارۀ 167‘1 اول میزان (مهرماه) 1297 هیئت دولت، در زمان ریاست وزرایی وثوق‌الدوله، دایرۀ سجل احوال تأسیس، و شعبی از آن در شهرهای مهم تشکیل شد. طبق این مصوبه، کلیۀ رؤسای خانواده‌ها مکلف بودند که به حوزه‌های سجل احوال مراجعه کنند و برای هریک از افراد عائلۀ خود اظهارنامه‌ای در دو نسخه نوشته و تحویل ادارۀ ثبت احوال دهند، و در مقابل شناسنامه‌هایی برای آنان دریافت کنند («تاریخ ... »، 1؛ مستوفی، 3(2)/ 497).
این آیین‌نامه تا 1304 ش در چند شهر اجرا شد، ولی از آنجا که ضمانت اجرایی برای مصوبۀ یادشده وجود نداشت، در بهمن 1306 قانونی از مجلس گذشت که به‌منظور اجرای قانون نظام اجباری، گرفتن شناسنامه اجباری، و برای خاطیان، حبس یا جزای نقدی در نظر گرفته شد.
دایرۀ سجل احوال که در ابتدا از تشکیلات نظمیه (شهربانی) بود و سپس به بلدیه (شهرداری) واگذار گردید، در 1307 ش به‌عنوان یکی از ادارات وزارت کشور با نام «ادارۀ احصائیه و سجل احوال کل مملکت» مستقل، و به 7 ناحیه تقسیم شد که تهران و چند شهر دیگر جزو ناحیۀ 1 محسوب می‌شدند (محبوبی، 2/ 158، 160؛ «تاریخ»، همانجا؛ اطلاعات ... ، 28- 29).
در آن زمان، تقسیمات کشوری شامل ولایت، بلوک و قصبه بود. با استقرار حکومت پهلوی و تشکیل ادارات دولتی، ادارۀ سجل احوالْ نخست در تهران، و سپس در بلوکات ایجاد شد و شمیران اولین بلوکی بود که شعب سجل احوال در آن در 5 حوزه به مرکزیت قصبۀ تجریش تشکیل شد. اولین سند ولادت در این قصبه در تاریخ 28 مرداد 1304 به نام «رضا خان حیرانی» صادر شد. 4 حوزۀ دیگر، شامل رودبار قصران (به مرکزیت فشم)، قلهک، لواسانات، و حوزۀ شمیران با روستاهای تابع آن بود (فیضی).
به این ترتیب، تشکیلات ثبت احوال شمیران زمانی به‌عنوان بلوک شمیران، و در مقطعی به عنوان ناحیۀ 1، در 1360 ش به‌عنوان منطقۀ 1 تهران، و سپس به‌عنوان شهرستان شمیرانات نام‌گذاری شد و در محدودۀ تجریش، جعفرآباد و خیابان ولیعصر در اماکن استیجاری استقرار یافت.
مکان فعلی ادارۀ ثبت احوال شمیران از 1369 ش در ساختمانی در خیابان مقدس اردبیلی قرار دارد و دارای 500 مـ2 فضای مفید در دو طبقه است که در 000‘1 مـ2 زمین بنا شده است. این ساختمان به عنوان منزل مسکونی حسن مهران، رئیس بانک مرکزی ایران در زمان پهلوی دوم بود که با وقوع انقلاب، ستاد فرمان حضرت امام آن را مصادره کرد و در اختیار بنیاد مستضعفان قرار داد و در حال حاضر اجارۀ آن به بنیاد پرداخت می‌شود (همو).

مآخذ

اطلاعات در یک ربع قرن، تهران، 1329 ش؛ «تاریخ تأسیس ادارۀ آمار»، اطلاعات، تهران، 1329 ش، س 25، شم‌ 296‘7؛ فیضی، ولی‌الله و رضا شیرافکن (از کارشناسان ثبت احوال شمیرانات)، مصاحبه با مؤلف؛ محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، 1357 ش؛ مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، 1326 ش.

هما عطاری